Հայկական կինոյում ինձ չի հանդիպել մեկը , ով իր նկարահանած ֆիլմերին այնպիսի ճշգրիտ գնահատական տար և այնպիսի հումորով վերաբերվեր, ինչպիսին Յուրի Երզնկյանն էր :Իսկ նրա նկարահանած ֆիլմերի թիվը հինգ-վեց տասնյակի է հասնում : Սխալված չեմ լինի, եթե ասեմ, որ ստեղծագործական զբաղվածության առումով նա հայկական կինոյի ամենաարդյունավետ ռեժիսորն է եղել:
Մինչև ստեղագործական հակիրճ դիմանկարին ադրադառնալը մի փոքր պատմություն:
Հենրիկ Մալյանի հոր հուղարկավորության առիթով Երզնկյանի հետ մեքենայով Թիֆլիս ենք գնում : Ճանապարհին մտանք Սպիտակի մեր տուն , համտեսեցինք ծնողներիս ստեղծած գյուղի տնական բարիքներից ու ճամփա ընկանք… Իր հոր՝ հանրահայտ պետական ու քաղաքական գործիչ Արամայիս Երզնկյանի մասին, ճանապարհին պատմելու առիթը, ես ստեղծեցի…
Պատմում էր անեացած…Կարծես սիրտը բացել ու դատարկել էր ուզում:
Կինոռեժիսորի հայրը ՝ Արամայիս Երզնկյանը ,ով ավարտել էր Թիֆլիսի Ներսիսյան հանրահայտ դպրոցը, հետո սովորել Ժնևի համալսարանում , համագործակցել Ստ. Շահումյանի հետ , եղել Անդրկովկասյան սեյմի անդամ , ՀԽՍՀ ժող.կոմիսարի տեղակալ, 1937-ին ձերբակալվել է ու այլևս նա հորը չի տեսել :
Ասում է,երեխա էի ,երբ Մուղդուսին / ներքին գործերի տխրահռչակ նախարարը / հաճախ էր մեր տանը լինում , քեֆ ու ուրախության մասնակցում: Նման մի օր , երեխա ժամանակ , իր ծննդյան օրվա առիթով , էս Մուղդուսին ոչ ավել, ոչ պակաս, ատրճանակ է նվիրում Յուրային ,որն էլ հետագայում, որպես իրեղեն ապացույց դարձնում է հոր ձերբակալության առիթը:
Պատմության հակիրճ սյուժեն սա էր : Նա պատմում էր , մենք / Ի դեպ մեզ հետ էր նաև վավերագրող Լևոն Մկրտչյանը / գործողություններն էկրանին էինք տեսնում…Պատմում էր ժամանակի վառ գույներով , այն աստիճան պատկերավոր ,որ չհասկացվեց , թե երբ հասանք Թբիլիսի…Ասում եմ Յուրի Արամայիսի, ֆիլմն արդեն պատրաստ է, մնում է նկարեք: Լռում է , դա էլ հասկանալի էր, խնդիրներ են եղել հոր և Հայաստանի ղեկավար Աղասի Խանջյանի միջև …Ասում եմ ,եթե ոչ դուք, էլ ով կարող է այդ թեման էկրանավորել… Ոգևորվում է…Ինքն էլ է նկարելու խաղի մեջ մտնում ,արդեն էպիզոդ առ էպիզոդ է պատմում… Որ կտորն ինչպես կարելի է նկարել… Հետո նորից է լռում , հասկանում եմ, տալիս առնում է…Այդպես էլ չնկարահանեց…Ափսոս…
Կինոյին սիրահարված երեխաներ էինք , երբ օրը մի քանի անգամ, նրա նկարահանած ,, Հովազաձորի գերիներ ,, ֆիլմն էինք նայում : Վաղթանգ Անանյանի վիպակի հիման վրա էկրանավորած այս կինոնկարը, և գրողի հարյուրավոր պատմվածքները /առանց բնապահպանների բանակի / բնությունը սիրելու , ես կասեի պաշտելու աստիճան, դեռահասներիս մի ամբողջ սերունդ դաստիրակեց:
Յուրի Երզնկյանի և Լաերտ Վաղարշյանի նկարահանած «Առաջին սիրո երգը» (1958թ.) իր ամեն մի կտորով, ամեն մի դրվագով հայկական ազգային` բեկնազարյանական կինոյի ակունքներից է:
Այս ֆիլմը մեր կինոարվեստի այն հազվադեպ գործերի թվին է պատկանում, որը միության կինոթատրոններում միլիոնավոր հանդիսատեսներ են դիտել : Ավելին, Խորհրդային Միությունում չկար մի հեղինակավոր բեմահարթակ, մշակութային օջախ, ուր չհնչեր Առնո Բաբաջանյանի երաժշտությունը: Տասնամյակներ շարունակ այն կատարվում էր ժամանակի բոլոր ռեստորաններում:Հայկական կինոյում նա իր երզնկյանական կինոյի առանձին տե¬սակն ունի: Հարցնում եք` ո՞րն է այդ տեսակը: Խնդրեմ «Փառքի օղակներ» (1962թ.), «Սգավոր ձյունը», (1978թ.), «Խաթաբալա» (1971թ.) ,, Այս կանաչ, կարմիր աշխարհը ,, / 1975 թ. / և այլն: Այսօր, երբ նորովի ես նայում Երզնկյան ռեժիսորի այն ֆիլմերը, որոնք ժամանակին վերապահումով էր գնահատվում, չմահավանությունդ ի չիք է դառնում և էկրանից հաղորդակցվում ես պրոֆեսիոնալիզմով հագեցած զարմանալի կինոյական, խորաթափանց գեղարվեստական արժեքների: Երբ մի պահ աչքիդ առաջ է գալիս կինոռեժիսոր Յուրի Արամայիսի Երզնկյանը, նրա ֆիլմերը, նրա ելույթները, նրա դասախոսությունները, նոր միայն կարողանում ես լիարժեք գնահատել արվեստագետի նրա տեսակը: Բաղդատելով նրա նկարահանած ֆիլմերի ասելիքը , տեսնում ես, որ Յուրի Երզնկյանի պրոֆեսիոնալիզմը զգացվում է ոչ միայն ռեժիսուրայում, այլև դերասանների, նկարիչների, կոմպոզիտորների և մյուսների հետ համագործակցելիս: Նա նաև կինոյի փայլուն տեսաբան ու քննադատ էր` բանավոր խոսքը հումորով համեմված: Նրա յուրաքանչյուր պատմություն շաղախված էր վիպողի հստակ և գեղարվեստի նր¬բին դիտողականությամբ: Յուրի Երզնկյանի նկարահանած բազմաթիվ ֆիլմեր ճանաչողական ու հրապարակախոսական խոր հնչեղություն ունեն` այդ թվում` «Գոտեմարտ» (1982թ.), «Ո՞ւր ես գնում զինվոր» (1985թ.), «Հրաժեշտի հինգ նամակ» (1988թ.) և այլ ֆիլմեր:
Ռոբերտ Մաթոսյան
1. Ձախից.-Սոս Սարգսյան , Մհեր Մկրտչյան ,Յուրի Երզնկյան ,, Խաթաբալա ,, / աշատանքային պահ /
2. ,, Առաջին սիրո երգը ,, / դերակատար ՝ Խորեն Աբրահամյան /
3. ,, Փառքի օղակներ ,, / դերակատարներ ՝ Խորեն Աբրահամյան , Ալբերտ Ազարյան , վերջինս մարմնավորում է իր կերպարը / :
4. ,, Սգավոր ձյունը ,, / դերակատար ՝ Արմեն Ջիգարխանյան / :
Լուսանկարները՝ ,, Անկրկնելի կինոճանապարհ գրքից / հեղ. Ռ. Մ. /
Հ. Գ
,, Ուր ես գնում զինվոր ,, ֆիլմի նկարահանումները նոր էր ավարտել , երբ Հայաստանի պետկինոյի նախագահ Գևորգ Հայրյանը Յուրի Երզնկյանին հարցրեց.
– Յուրա՛, ինչպե՞ս են ընթանում նոր ֆիլմիդ նկարահանման աշխատանքները…
Երզնկյանը, որ նկարահանում էր պատերազմական թեմայով, միանգամից ոգևորվեց ու սկսեց ձեռքերի շարժումներով հերթական տեսարանը ներկայացնել:
– Գևորգ Արմենակովիչ, տանկերը գալիս են ու՝ բո՛ւմ, բո՛ւմ…
Հետո թնդանոթներով՝ բո՛ւմ, բո՛ւմ…
Ու երկու ձեռքերը սկսեց ավելի մոտեցնել իրար՝ կրակակետային տպավորություն թողնելու համար:
Բում ՙ…Բում ՚…
Մեկ էլ Հայրյանն իրեն հատուկ հումորով վրա բերեց.
-Յուրա՛, էդ բումբումների հետ շատ հույսեր մի՛ կապիր…
