Դսեղյան պլեների թաքնված խորհուրդը
Եվ այսպես մեր «70 ճանապարհ դեպի տաճար» աստվածահաճո ձեռնարկի հերթական կանգառը Լոռիում էր, իսկ եթե նախապատվությունը տալիս եք շատ ավելի հասցեականացված հուշմանը, Դսեղում։ Թե ինչո՞ւ այս պլեները, որ յոթերորդն էր, պիտի լիներ Լոռիում ու իբր Լոռին քիչ է, նրա հոգևոր սրտում՝ Դսեղում, ու թե ինչո՞ւ այն պիտի հաջորդեր Սյունյաց ու Արցախ աշխարհների պլեներներին, պատասխանելը և հեշտ է, և նույնքան դժվար։
Ես խորհրդավորությանը, դիպվածներին առանձնակի նշանակություն չտվող մարդ եմ, բայցև միաժամանակ այնքան էլ միամիտ չեմ, որ չհավատամ դրանց ներքին կապին։ Սակայն այս անգամ «դատողությունների ապացուցողական բեռը» (չակերտվածը վերջին շրջանում իրավաբանների հետ ինտենսիվ շփման արդյունքում յուրացված սահմանում է) ես չեմ վերցնի իմ համեստ ուսերին։ Իմ փոխարեն այս անգամ թող տքնի ինքը՝ հրապարակագիր Վրեժ Առաքելյանը, ով միաժամանակ թե «Ռոսլին» արվեստի հանդեսի գլխավոր խմբագիրն է և թե «70 ճանապարհ դեպի տաճար» ձեռնարկի համակարգողը և ունի այնպիսի հավատավոր զինակից, որպիսին Գրիգոր Մովսիսյան-Նաիրա Կարապետյան ամուսնական զույգն է մշակութային ժառանգության նկատմամբ ունեցած իր նախանձախնդիր վերաբերմունքով։
Լսենք նրան․ «Դսեղը, որ ամենայն հայոց բանաստեղծի ծննդավայրն է, մեր այս պլեների առանցք է ներառվել իր ողջ խորհրդով։ Պետականակերտության ունեցած իր ընկալմամբ ու գործադրած ջանքերով Թումանյանն ամենայն հայոց բանաստեղծի իր վեհ կոչման մեջ նաև ամենայն հայոց պետական գործիչ էր, երկրի հոգսերով ապրող բարձրագույն մտավորական, ով պետություն էր ստեղծում պետության բացակայության պայմաններում։ Մեր փոթորկուն ժամանակների այս տրամաբանությամբ էլ արվել է Դսեղի ընտրությունը»։
Վրեժ Առաքելյանի այս բացատրությունից հետո արդեն այնքան էլ դժվար չէ հասկանալ, թե ինչո՛ւ բնության դսեղյան այս բացօթյա ընթերցումը հաջորդեց հայոց պետականությունը կազմող, սակայն նենգադավ զարգացումների արդյունքում վիրավոր Սյունյաց ու արնածոր Արցախ աշխարհների պլեներներին։ Ասել է թե այդ նույն պետականության կորստի տագնա՛պն է, ու պետականությանը տե՛ր կանգնելն է դարձել օրախնդիր, և հայոց տառապյալ հողում նոր Թումանյանի ի հայտ գալու անհրաժեշտություն կա։ Թե ինչքանով բացախոս եղա ասածիս մեջ, ինքներդ ձեր մեջ քննության նյութ դարձրեք, բայց թե այսքանից հետո թող ոչ մեկը չփորձի կասկածի տակ առնել երևույթների միջև եղած ներքին կապի իմ համոզմունքը։
«Թող Ձեր մեջ լույսն անստվեր լինի»
Հավելյալ բացատրության կարգով վերն ասվածին ես հարկավ կարող էի անել աստվածային նախախնամություն հավելումը, սակայն այս դեպքում պիտի շրջանցեի «Բանաստեղծի օրհնանքը․ Դսեղ» վերտառությունն ունեցող այս պլեների պատվավոր հյուրին՝ Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածնի միաբան հայր Ասողիկ աբեղա Կարապետյանին, մինչդեռ նրա ասածը շրջանցելը կլիներ ոչ միայն աններելի անփութություն, այլև նույնքան աններելի շռայլություն։ Լսենք հայր Ասողիկին, ում ասածի հասցեատերերը սեղանը բոլորած նկարիչներն էին, նրանց ֆոն կազմածներս․ «Թող Ձեր մեջ լույսն անստվեր լինի, որպեսզի արվեստի ճանապարհով կարողանանք մեր ժողովրդին հուսավառ պահել, քանի որ միայն արվեստն է, որ մարդուն ոգեշնչում է և ապագայի հանդեպ հուսադրում է»։
Ես հայր Ասողիկից ներողություն պիտի խնդրեմ իր չափազանցած կուռ կազմված, խորապես տրամաբանված խոսքը հատվածաբար բերելու համար, բայց թե սա նյութի պարտադրանքն է՝ ես դեռ մեր պլեների նկարիչներին անդրադառնալու խնդիր ունեմ։ Շարունակենք լսել նրան․ «․․․իրավունք չունես նահանջելու, քո առաքելությունը դավաճանելու և պիտի խաչդ մինչև վերջ կրես։ Մենք, որ ավետարանական խաղաղությունն ենք քարոզում, պատերազմ չենք սիրում, կարելի է ասել՝ ատում ենք պատերազմը, մեր ժողովրդին խաղաղության ենք առաջնորդում, բայց եթե թշնամին սուր է բարձրացնում, ավետարանն ուրիշ բան չի սովորեցնում՝ սուր բարձրացնողը սրից էլ պիտի ընկնի։ Եվ եթե դու քրիստոնյա ես, սուրդ պիտի քաջաբար բարձրացնես, որ թշնամուդ գետին փռես, բայց մաղթենք, որ մեր երկիրն այլևս պատերազմ չտեսնի, մաղթենք, որ մեր երկիրն ունենա իրապես նվիրյալ, իմաստուն առաջնորդներ, պատերազմի վտանգը մեր երկրից հազարավոր կիլոմետրեր հեռու լինի։ Մաղթենք, որ աշխարհը խաղաղության մեջ լինի, որպեսզի ստեղծագործ մարդն էլ կապույտ երկնքի ներքո ստեղծագործի։ Ես հավատում եմ Հայաստանի հավերժությանը, հայ ժողովրդի անմահությանը և վստահ եմ, որ մեր ժողովրդի մեջ ձեզ նման հազարավոր, բյուր հազարավոր անձեր կան, ու դրա շնորհիվ Հայաստանը պիտի հավիտենապես ապրի»։
Նկարչությունը մոտեցում է,
աշխարհին ուղղված դիտակետ
Պլեների առաջին իսկ ժամերից մեր նկարիչները եղան փութաջան։ Համենայն դեպս ինձ մոտ այն տպավորությունն էր, որ կուտակվել էր հսկայական էներգիա, ասելիք ու դա պոթկացել էր։ Բնականաբար յուրաքանչյուր նկարչի համար ճերմակ քաթանի առաջ կանգնելն աշխարհի, շրջապատող իրականության մի նոր ընթերցում է, այդ իրականության հետ նոր հարաբերում, սեփական կարողությունների նոր բացահայտում։ Մեր այս պլեների մասնակիցներից միայն Համլետ Աղամյանն է «օտար» գրանցման՝ վարպետին ընկերակցել ենք Երևանից, մնացածը՝ Սամվել Խառատյանը, Ալլա Գրիգորյանը, Ալեքսան Բալայանը, Սամվել Զոհրաբյանը, Ռաֆայել Ջավախյանը, Վարդան Մերջանյանը Լոռվա աշխարհի ծնունդ ստեղծագործողներ են։ Սակայն
որպեսզի ամեն ինչում ճշմարտությանն առավել մոտ լինենք, ինչպես Համլետ Աղամյանի պարագայում էր, Վարդան Մերջանյանի առնչությամբ էլ պիտի մի փոքր բացառություն անենք։ Իրականում նա ծնունդով Եգիպտոսից է, այնտեղից է վաղ մանկության տարիներից ընտանիքով տեղափոխվել Լոռի։
Ու որքան էլ հայոց այս բացառիկ խաղաղ բնաշխարհը թումանյանական իմաստնության հետ փորձել են տալ կյանքի փիլիսոփայական ընկալման հանդարտությունն ու խաղաղությունը, միևնույն է, նկարակալի առաջ փոթորկուն արյամբ խենթ զգացողությունների արտիստ է նա՝ հիրավի վարպետի իր վրձնումներով, որոնք, ամենակարևորը, անշփոթելի են։
․․․Մինչ ամենն իրենց գործին են, զրուցում եմ Ալեքսան Բալայանի, ապաև Սամվել Խառատյանի հետ։ Գեղանկարիչ լինելով՝ Ա․ Բալայանը հայտնի է եղել իր դիմանկարներով, գոբելեններով։ Վերջիններս եղել են նրա սևեռուն ուշադրության կենտրոնում, անգամ փորձել է դպրոց հիմնել, սակայն արդյունքն եղել են հարց լուծողների անտարբերությունն ու․․․ հուսահատության պարտադրած ճամփորդական ցուպը։
Հոլանդիան իր բազմաթիվ թանգարաններով, արվեստին տված մեծանուն գործիչներով աստանդական դարձած նկարչի համար եղել են ճանաչողության խորացման անուրանալի դպրոց։ Տարիներ անց վերադառնալով հայրենիք՝ գեղանկարիչն այնտեղից իր հետ բերել է ականավոր վարպետների ամեն ինչին ակնածանքով վերաբերվելու կուլտուրան ու նկարչության մեջ, այսպես ասած, «3D» մոտեցման կիրառումը։
Սամվել Խառատյանի հետ զրույցի թեման պլեների կարևորումն է, սերունդների միջև կապը, կուտակված փորձի, իմացության փոխանակման անհրաժեշտությունը։ Սկիզբ է առնում տևական զրույց, որն ավելի ճիշտ կլինի որակել կարճ միջամտություններով մենախոսություն։ Նկարչության մասին նրա ընկալման հիմքում չափազանց պարզ դատողություն է ընկած։ Սահմանումն էլ լակոնիկ է, սակայն բանաձևային՝ ՆԿԱՐՉՈՒԹՅՈՒՆԸ ՄՈՏԵՑՈՒՄ Է, մոտեցում առ շրջապատող աշխարհն ընդհանրապես, դիտարկվող օբյեկտը՝ մասնավորապես։
Ինչ վերաբերում է մեր ոլորտային ուսումնական հաստատություններին, ինչ են անում նրա՞նք։ Խոշոր հաշվով «թողարկում» են շրջանավարտների բազմություն, որոնք կատարող են от и до (իր արտահայտությունն է՝ Մ․Հ․), սակայն իրենց ներսում նկարիչ չեն։ Նրանցից նկարիչներ են մեկը, երկուսը։
Նկարն ա՛յն է, ասում է Ս․ Խառատյանը, թե դու ինչպե՛ս ես տեսնում երևույթը, ու նկարիչը նա՛ է, ով կտավին կարողանում է փոխանցել իր տեսածը։ Այլապես նկարչությամբ զբաղվելը մի տեսակ իմաստազրկվում է, անբովանդակ դառնում։ Մեծերից արտանկարումները անհրաժեշտությունն են նրանց վարպետությունը, տեխնիկան, գույն դնելու ունակությունը, գունային զգացողությունն ընկալելու համար, մնացածում դու պիտի լինես բացառապես քո ընկալմամբ, քազի եթե քո ներսում դու արվեստագետ ես, դու աշխարհին բացված պատուհան ես այդ աշխարհի քո՛ ընկալումով ու այդ աշխարհին դու հենց դրանով ես հետաքրքիր։
Մինչ այդ չնկատված լույսի
ու գույնի փառաբանումը
Խոշոր հաշվով նկարչության ու նկարչի մասին զրուցակցիս մտորումներն առանձնապես նորություն չեն, սակայն երբ այս զգացողությունների տրամաբանությամբ ու ազդեցությամբ ես նայում նույն բնապատկերի առաջ դիրքավորված մեր այս պլեների մասնակիցներին, նրանց կողմից կտավին հանձնվածին, դրանք ընկալումների կատարյալ բազմազանություն են, տեսածի իրե՛նց ընկալման յուրահատկություն։
Նայում ես նրանց վրձնածներին, նայում ես նրանց դիտարկման օբյեկտը ու ինքդ ես արդեն քեզ համար բացահայտում նոր գունաշխարհ, տեսածի բոլորովին նոր ընկալում։ Ու պլեները հղացածների մեջ ամենազիլն այն է, որ այսքան մարդու հանել են հայրենի բնաշխարհի նոր ընթերցանության, որտեղ առ հայրենին սերը լույսի ու գույնի նո՜ր հանդերձ ունի՝ մինչ այդ չնկատված։ Սակայն հոգուդ փառավորումը միայն այս մարդկանց իրենց ու քո հայրենիքի եզերքի հետ շփվելու հնարավորությունն ընձեռելու մեջ չէ։
Մեկը չեն, երկուսը չեն նկարիչների մոտ արգելակվող մեքենաներն ու դրանցից իջնող մարդիկ։ Պլեները վերածվում է բացօթյա ցուցահանդեսի, նկարի սոսկական դիտարկումը՝ ակտիվ քննարկման, ծանոթությունների, լուսանկարվելու ցանկության ու ականջներիս մեջ արդեն նորովի են հնչում հայր Ասողիկի խոսքերը․ «․․․իրավունք չունես նահանջելու, քո առաքելությունը դավաճանելու և պիտի խաչդ մինչև վերջ կրես»։
Իմ այս ընկալման մեջ հոգևոր հոր խոսքերն արդեն բոլորովին նոր իմաստավորմամբ են, նոր հնչողությամբ՝ դու ստեղծողի քո առաքելությունն իրավունք չունես դավաճանելու, քանզի այն Գերագույնի կողմից շնորհված խաչն է։
Հեղինակ՝ Մարտին Հուրիխանյան
