1915-ին երիտթուրքերը քարոզարշավ սկսեցին Միջագետքում ոչ մահմեդական ժողովուրդների ոչնչացման վերաբերյալ:
Փաստացիորեն դա 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունն էր, որի արդյունքում տուժեցին ոչ միայն հայերը, այլև եզդիները, ասորիները, հույները:
Ընդհանուր ցավն ու փոխադարձ համերաշխությունը ընկերության ստեղծման համար հիմք դրեց եզդիների ու Մերձավոր Արևելքի քրիստոնյաների միջև:
Չնայած թշվառ կարգավիճակին՝ եզդիներն ու քրիստոնյաները չէին հանձնվում թուրքերին, այլ շարունակում էին պայքար տալ իրենց գոյության պահպանման համար: Եզդիների շրջանում մինչ օրս պտտվում է Խամոե Շարոյի մասին լեգենդը:
Հենց այս մարդու մասին էլ կխոսենք այսօր: Եզդիների ու քրիստոնյաների ազատության ձեռք բերման գործում մեծ դերակատարություն են ունեցել նաև եզդիական դիմադրության մարտիկները, որոնց առաջնորդում էր Ջանգիր-աղան, ով Զուկրի ցեղերի համադաշնության Մանդիկի ցեղի առաջնորդ Խատիֆ-աղայի որդին էր, և ով տարիներ անց արժանացավ եզդի ժողովրդի ազգային հերոսի կոչման:
Խամոե Շարոն եզդիական Շանգալ աշիրեթի առաջնորդն էր, ով իր մարտիկների հետ միասին 1915-ին փրկել է ավելի քան 20,000 քրիստոնյաների: Երբ Օսմանյան կայսրության իշխանությունները պահանջեցին քրիստոնյա փախստականների վերաբերյալ տեղեկություններ հաղորդել, Շարոն որոշեց պաշտպանել նրանց:
Եզդիների առաջնորդ Միր Իսմայիլ Չոլո-բեգը քրիստոնյա հոգևորականությանը նամակ ուղարկեց, որում պատրաստակամություն էր հայտնում մասնակցել քրիստոնյաների պաշտպանությանը: Եզդի և ասորի հոգևոր ներկայացուցիչների հանդիպումից հետո ասորիների առաջնորդները շանհալյան լեռներ տեղափոխեցին կանանց, երեխաներին ու տարեցներին:
Իրենց հերթին՝ թուրքերը պահանջում էին իրենց հանձնել քրիստոնյաներին, հակառակ դեպքում եզդիներին բռնության կենթարկեին: Պրոֆեսոր Կրիստինա Էլիսոնը պատմության այս դրվագի մասին գրել է.
«Թուրքերն իրենց ներկայացուցիչներին ուղարկել էին եզդիների մոտ՝ շանհալյան լեռներ, և փոխանցել էին նամակ, որում պահանջում էին իրենց հանձնել արամեացի փախստականներին՝ սպառնալիքներ ներկայացնելով: Եզդիների առաջնորդը պատռեց նամակւ ու Օսմանյան կայսրության պատվիրակներին իրենց հայրենիք ուղարկեց առանց հագուստի»:
Փորձելով կանխել եզդիների սպանդը՝ եզդիական մեհրքան ցեղի առաջնորդ Դաուդե Դաուդը մեծ բանակով դեմ դուրս եկավ Խամոե Շարոյին, սակայն վերջինս ցեղային խորհուրդ հրավիրեց, որի ընթացքում ներկայացրեց ողջ իրավիճակը:
Համաձայն մեր օրեր հասած տեղեկությունների՝ նա հայտնել է. «Ինչպե՞ս ես կարող եմ հայերին հանձնել օսմանցիներին, եթե նրանք մեր կողմից օգնության կարիք ունեն: Ես խոստացել եմ նրանց կողքին լինել, և պատվովս եմ երդվում, նրանցից ոչ մեկը չի հայտնվի թուրքի ձեռքում: Ես ու իմ որդիները պատրաստ ենք մեր կյանքը տալ նրանց համար»:
Եզդիները քրիստոնյաներին քարանձավերում թաքցրին: Երբ թուրքերը փորձեցին հարձակում գործել շանհալյան լեռների հարավային լանջերի վրա, հանդիպեցին դաժան դիմադրության: Եզդիներն այս հատվածը պաշտպանության տակ էին առել շուրջ երկու ամիս շարունակ՝ հետ մղելով թուրքերի տասնյակ հարձակումները: Այդժամ հակառակորդը որոշեց իր նպատակն իրագործել՝ շրջանցել եզդիներին Թել-Աֆարով, սակայն եզդիներն այստեղ ևս տապալեցին նրանց:
Խամոե Շարոյի մարտիկները մեծամասշտաբ հարձակում կազմակերպեցին՝ թուրքերի ուշադրությունը շեղելու համար: Մարտերից մեկի ընթացքում ավելի քան 35 թուրքեր զոհվեցին, իսկ ինքը՝ Շարոն, կորցրեց իր մոտ ընկերոջն ու զինակցին:
Զոհեր կրեցին երկու կողմերն էլ: Թուրք զորահրամանատար Իբրահիմ փաշան բողոքում էր սպանված զինվորների մեծ թվից, որոնց մարմինները Մոսուլ էին տեղափոխվում: Որպես վրեժ՝ թուրքերը թալանում էին եզդիների գյուղերը, ոչնչացնում էին նրանց ողջ սննդամթերքը: Միայն Օսմանյան կայսրության անկումը փրկեց Շանգալա լեռների քրիստոնյա ժողովուրդներին ու եզդիներին: Քրիստոնյա ընտանիքներից շատերը մշտական բնակությւոն հաստատեցին հենց լեռներում՝ լքելով դրանք միայն ԻԼԻՊ-ի ահաբեկիչների հարձակումների արդյունքում:
Քրիստոնյա վանական Աբդուլմասիհ Կարաբաշը իր «Թափված արյուն» խորագրով հուշերում գրել է. «Եզդիները, ինչպես և քրիստոնյաները, շատ են: Նրանք հյուրընկալ են և առատաձեռն: Դա ակնհայտ է դառնում, երբ հիշում ենք, թե ինչպես նրանք ընդունեցին քրիստոնյաներին ու փրկեցին նրանց: Նրանք իրենց կյանքն են տվել քրիստոնյաների համար և զրկվել են իրենց տներից: Եթե չլինեին եզդիներն ու սինջարյան լեռները, քրիստոնյաներն այդպես էլ չէին կարողանա ապաստան գտնել»:
Խամոե Շարոն ծնվել է 1850 թ. Զիվնգ գյուղում, որը գտնվում էր Շանգալի Մելիք գյուղից դեպի հարավ: Բրիտանացիները Շարոյին համարում էին հրաշալի դիվանագետ ու քաղաքագետ, և անգամ առաջարկել են նրան հիմնել շանգալյան ինքնավար տարածաշրջան, սակայն աշխարհաքաղաքական պատճառներով Շարոն մերժել է այդ առաջարկը: 1933 թ. 83 տարեկան հասակում նա հեռացավ կյանքից: Ինչպես ասում են նրա ժամանակակիցները՝ Շարոն բարեպաշտ եզդի էր ու եզդիականության մասին շատ գիտելիքներ ուներ: Նրան հիշատակում են եզդիական երգերում, հեքիաթներում ու պատմություններում:
Աղբյուր՝ Blognews.am
