«ԴԱ ՏԱՃԱՐ ՏԱՆՈՂ ՃԱՆԱՊԱՐՀ Է» . Մարտին Հուրիխանյան

Անցած տարվա երկրորդ տասնօրյակում Հաղարծին ունեցած երկրորդ կանգառից հետո այս մեկը, որ անցկացվում էր «Անձեռակերտ ու ձեռակերտ․ Գառնի» նշանաբանով, հաստատապես կարող էր և չլինել երրորդը, սակայն սեպտեմբերի 27-ից մեկնարկած 44-օրյա խայտառակ պատերազմն իր անխուսափ խմբագրումները բերեց։ Իհարկե, վիշտը ծանրորեն կուլ տալով ու աստիճանաբար ոտքի կանգնելով՝ մենք հաստատապես հետ կբերենք հնարավոր կորցրածն ու այնժամ միայն մեր խոնարհման մեջ լիարժեք կլինենք մեր նահատակների հիշատակի առաջ, սակայն այն, ինչ այսօր հնարավոր է անել ուժերի, կարելությունների սահմաններում, պիտի՛ արվի, քանզի վշտի ու կորստյան ցավի մեջ չի կարելի մահվան դուռը հասցնել, կորստյան բերանը տալ ազգի ստեղծագործ գենը՝ մեր ինքնության հաղթ կռվաններից մեկը, որը բարեբախտաբար դեռևս կարողանում ենք անեղծ պահել։

ԵԹԵ ԱՂՈԹՔ ՉԷ, ԲԱ ՈՒՐԻՇ Ի՞ՆՉ Է

Մշակութային այս կանգառը հղացվել էր Նկարիչների միության ակտիվ մասնակցությամբ։ Չզլանանք ու գնահատականի մեր խոսքն ասենք միության քարտուղար Վահագն Գալստյանին, ով բուն միջոցառման իրականացման մեջ ներդրած ջանքի առումով պակաս էներգածախս չեղավ՝ վերջին պլան մղելով ստեղծագործող անհատի իր ներքին, անօտարելի պահանջը՝ կտավի հետ առերեսվելու միանգամայն օրգանական ցանկությունը։ Արարելու այդ գործընթացն ինքն ավելի պոետիկ բնութագրեց, որը սոսկ առաջին հայացքից կարող է վերամբարձ թվալ, սակայն եթե նկարելն իրապես աղոթք չէ, բա ուրիշ ի՞նչ է։

Խոստանալով ոչ հեռավոր ապագայում Վահագն Գալստյանի հետ ունենալ ամբողջական առանձնազրույց՝ փորձելով հնարավորինս ամբողջական լինել նրա մարդ ու ստեղծագործող տեսակի ճանաչման ու մեր մասով հանրությանը ներկայացնելու մեջ, ասենք, որ այդ նաև նրա՛ գաղափարն էր Գառնի մեկնածների մեջ երիտասարդ նկարիչներ ներառելը։ Սրա կարևորության մասին համապատասխան տեղում մենք հնարավորինս հիմնավոր կխոսենք, որքան էլ այդ խոսքը լինի միջնորդավորված, քանզի խնդիրը խորքային անհամեմատ խոշոր նշանակության է ու քիչ է այն միայն որպես սերունդների շփում բնութագրելն ու դրանով բավարարվելը։ Այնպես որ նյութի շրջանակներում երիտասարդ Մերի Եփրեմյանի ու Վիկտորյա Շահբազյանի առնչությամբ մենք եթե սակավախոս էլ լինենք, առանձնապես խիստ մի եղեք ձեր գնահատականում, որովհետև նրանց անցնելիք ստեղծագործական ուղու մասին, համոզված եմ, բազում անդրադարձներ կլինեն առջևում ու դրանց դեմ կանաչ լույս վառողը լինելու է Աստծո կողմից նրանց ընծայված շնորհը։

Ի դեպ Մերի ու Վիկտորյա երիտթևով «թիմի» առանձնացնող ևս մեկ յուրահատկության մասին։ Այո, խոսքը կազմի մեջ կին արվեստագետների ակնհայտ գերազանցության մասին է։ Ու թեպետ 4։3 հարաբերակցությունում այդ ակնհայտ գերազանցությունն ընդամենը +1 արտահայտությունն ունի, սակայն, անկեղծ ու ճշմարտությանը հնարավորինս մոտ լինենք՝ կյանքի չգրված օրենքով անգամ հավասար թվերի դեպքում կանայք կունենային բացարձակ գերազանցություն, ուր մնաց անհավասարի։

ԱՐՔԻՄԵԴԸ, ՀԵՐՔՎՈՂ ՄԻՖԵՐՆ

ՈՒ ԱՆԱԳՈՐՈՒՅՆ 44-ՕՐՅԱՆ

Որքան էլ Վահագն Գալստյանը տեղանքի իր խորքային իմացությամբ անգերազանց է ու դրանով գործընկերների համար առանցքային շատ բաների հուշող (օրվա ժամերով պայմանավորված՝ կիրճում լույսի ու ստվերի, գույնի ու երանգի, օդի խտության, առհասարակ հազար ու մի այլ բաների հարափոփոխության հարցեր կան), այնուամենայնիվ յուրաքանչյուր նկարիչ ինքն է որոշում աշխարհին նետելիք իր հայացքի պահն ու կետը։ Եթե առաջինի առումով մարդուս ներքին ժամացույցն է հանդես գալիս որպես անվրեպ կարգավորիչ, երկրորդը շատ ավելի առանցքային նշանակության է․ իր կարողությունը ցույց տալու համար Արքիմեդը հո հենց այնպե՞ս չէր ուզում աշխարհից այդ նույն աշխարհը շուռ տալու իր հենման կետը։

Կարճ կապենք։ Վահագն Գալստյանն արագ անցնում է կազմակերպչական հարցերի լուծմանը, որ հանկարծ որևէ մեկը խնդիր չունենա, Անուշ Չուբարյանն ու Անուշ Առաքելյանն իրար հետ ինչ-որ բան են քննարկում՝ այդ պահի համար միայն իրենց հայտնի, թեպետ լավ էլ հասկանալի է, որ խոսքը ապագա դիրքավորման տեղանքի ընտրությանն է վերաբերում, Սուրեն Ամիրյանի պլաններից տեղեկատվություն կորզելը որոշակիորեն դժվար է, սակայն հայացքը գնալով ավելի ու ավելի է հակվում տաճարի կողմը, Վլադիմիր Սիմոնյանը որոշում է նախապատվությունը տալ գյուղական բնապատկերին։ Ու մինչ ամեն մեկն իր խնդիրների չափով իր անելիքի որոնումների մեջ է, չենք նկատում տեսադաշտից Մերիի ու Վիկտորյայի անհետանալը։ Նրանց բնականաբար շուտով կգտնենք, երբ Վրեժ Առաքելյանի ու «ԱրմՍվիսբանկի» գործադիր տնօրենի տեղակալ, միջոցառման պատվավոր հյուր Արկադի Փինաչյանի հետ կանցնենք համայց-համադիտարկման։ Տաճարի տարածքից պարզ երևում է, թե աղջիկները երիտասարդներին հատուկ արագությամբ ինչպես են ձորի պռնկին կախված հյուրանոցի պատշգամբը աշխատանքային հրապարակի վերածել ու անցել «գրոհի»։

Շրջում ենք տաճարի տարածքով։ Տարվա այս եղանակի համար զբոսաշրջիկների պակաս չկա և բնավ էլ քիչ ուրախալի չէ, որ մերոնք էլ են նրանց հետաքրքրություների ծիրում։ Տաճար այցելածները, որ երկրի տարբեր մարզերից եկած դպրոցահասակներ են գերազանցապես, սիրով են կանգնում նկարիչների կողքին, նրանց հետ շփվելու, հաղորդակցվելու առիթն օգտագործում՝ ոչ միայն լուսանկարվելով, այլև զրուցելով, մտքեր փոխանակելով։ Հարցեր են տարաբնույթ, որոնց, ի դեպ, լավ էլ աշխույժով են պատասխանում մերոնք։ Պարզվում է՝ նկարի արարման պրոցեսը փաստորեն այնքան էլ մենախոսություն չէ, ու նկարիչներն այնքան էլ ներամփոփ մարդիկ չեն։

Սա ե՛ս չեմ ասում։ Ես արձանագրում եմ երեխաների փաստածը։ Ընդամենը։

Չգիտեմ, անկախ ամեն ինչից, ինչ-որ բան մեր այս գորշ ժամանակներում այնուամենայնիվ լավ է ու իսկապես զիլ է, որ տագնապաշատ այս օրերում հայ երեխան տեսնում է ավագ սերնդի ստեղծելու, արարելու կամքն ու ցանկությունը, կյանքի շարունակականության առարկայական հավաստումը։ Եթե չլիներ սարսափելի, սարսափելիի կողքին նույնքան ամոթալի ու խայտառակ 44-օրյան, երևի թե այս ամենին ուշադրություն չդարձնեի էլ։ Հարկավ շատ բան կտայի, որ նկատածս այս գինը չունենար, սակայն ամեն ինչ չէ, որ մարդս է տնօրինում։

ԳԱՌՆԻԻ ՁՈՐԸ ԿԱՄ ՀՈՒՆԻՑ

ՀԱՆՈՂ ՔԱՐԵՐԻ ՍԻՄՖՈՆԻԱՆ

Աշխատանքային առաջին օրվա ավարտը միաժամանակ թե՛ զրույց է հացի սեղանի շուրջ, թե՛ ընդլայնվող ծանոթություն-մտերմություն, թե օրվա մեջ արածի քննարկում-ամփոփում։ Թող ներվի ասելը, իսկ թե կասկածող կա, կարող է մասնակիցներից տեղեկանա, երեկոյի ծաղիկը ե՛ս եմ, իսկ թե ինչ-որ բան էլ այնպես չէ, մեղավորն իրենք են․ իրենք են ինձ սեղանապետ ընտրել ու ստիպված են հանդուրժել ժողովրդավարության տեղ-տեղ «դառը» պտուղները, երբ պարտադրված են ամոթխածության թույլ արտահայտված դիմադրություններով լսել իրենց գովերգումները։

Բայց թե ես երեկոյի ի՜նչ զարդ։ Զարդը մեր նկարիչներն են, որոնց կտավին հանձնածներն արդեն տեսել եմ ու տարվա այս եղանակի համար այդքան սակավ գույների մեջ նրանց տեսած գույների առատությունից շշմել։ Զարդը Արկադի Փինաչյանն է, ով եկել է իր հաճելի present-ներով, որոնցից առավել հոգևորներն առանձնացնեմ՝ մեկը նրա իսկ մեկենասությամբ լույս տեսած մեր վաստակաշատ գործընկեր Խաչատուր Դադայանի հեղինակած «Անմա՞հ է այն գործը, որի համար ես մեռա․․․» գիրքն է՝ նվիրված անմահ Կոմիտասի լուսե հիշատակին, մյուսը՝ Գրիգոր Նարեկացու անմահ «Մատյան ողբերգության» պոեմը։

Օրն ավարտում ենք համարյա թե «Մենք ենք, մեր սարերը» լեյտենանտի ասածի հանգույն, միայն թե առանց տրաք-տրաքոցի, առանց միլպետի-բանի ու քաղցր հոգնությամբ հանձնվում մահճին։ Առավոտյան քնահարամ անողը մեզ հետ գիշերը լավ էլ հավեսով երկարացրած Վահագն Գալստյանն է «Վարպետն առավոտ կանուխ տրաքացրել է» ավետիսով։ Պարզվում է՝ անցած օրվա գույները մեջն ամբարած Վլադիմիր Սիմոնյանը լուսը բացվելուն պես գնացել է իր բաժին «աղոթքն» անելու ու հետը բերել է լույսերի, գույների նրբերանգների անուշ թրթիռներով բռնկված մի կտավ, որին նայելիս շունչդ հաճելիորեն կտրվում է։ Մի խոսքով օրվա հարվածային սկզբի մեկնարկը տրված է։

Նախաճաշից հետո իջնում ենք Գառնիի ձոր։ Բնության անըստգյուտ հրաշակերտի մեջ ամեն մեկը դարձյալ ընտրում է աշխարհի դիտման իր հայեցակետ-հենակետն ու անցնում գործի։ Քիչ անց ամեն մեկն իր բաժին աշխարհի ու իր բաժին Աստծո հետ է։ Առանձնազրույց է, որ չի կարելի անհամորեն ընդհատել։ Միակ բանը, որ կարող ես անել, լուռ հետևելն է ու չմիջամտելը, քանի դեռ նախաձեռնությունն իրենց կողմից չէ։ Այնուամենայնիվ չմոռանանք, որ ստեղծագործողները բավականին յուրօրինակ սկզբունքների տեր մարդիկ են։

Անցել եմ համր դիտմանը։ Սուրեն Ամիրյանը որսացել է ոչ այնքան բարձունքին հաղթականորեն թիկնած Տաճարը, որքան Տաճար հանգուցալուծումով դեպի այն տանող ճանապարհի գույների ջրվեժը որպես անձեռակերտի ու ձեռակերտի զարմանալի ներդաշնակություն։ Պիտի խոստովանեմ՝ նուրբ նկատված բան է ու հիրավի նախանձել կարելի է նման աչքին, նման դիտողականությանը։ Բարի կամ ճերմակ նախանձով նախանձենք Սուրեն Ամիրյանին ու անցնենք առաջ։ Նրանից քիչ այս կողմ վերջապես ստեղծագործելու տարերքին հանձնված Վահագն Գալստյանն է՝ ամեն վրձնահարվածից հետո կտավից հեռանալով ու տարածության վրա, տարածությունից արածը գնահատելու վերահսկիչ հայացքով։

Անուշ Չուբարյանին գերել է քարե համանվագի լույսի ու ստվերի խաղը, դրա եռացող էներգիան։ Ու իբր վայրկյան առ վայրկյան փոխվող այս ամենի բերած բարդությունները, տված «խաղերը» քիչ են, իր պայմանականությունն է թելադրում և կտավը։ Նկարչուհու խոստովանությամբ, կամենաս, թե ոչ, պարտադրված ես եղածին համակերպվել՝ ուզածիդ հանգուցալուծմանը շատ ավելի խաղաղ պայմաններում հասնելու համար գնալով փոխզիջման։

Ասում եմ․ «Ստացվում է ինքնահամոզում ինքնախաբեություն ճանապարհո՞վ»։

Խրխուր ծիծաղի մեջ պատասխանը հաստատող է, սակայն էական հավելումով՝ սիրում է, երբ ի՛նքն է կառավարում իրավիճակը։ Ահա հույզերի ու զգացումների նման փոխանցում կտավին՝ միայն իրեն հայտնի պայմանականությունների առանձնացումով։

Նույն քարերի սիմֆոնիան է և Անուշ Առաքելյանի կտավին։ Սակայն ի տարբերություն մյուս Անուշի կերպավորածի, այստեղ քարերի սիմֆոնիայի փիլիսոփայությունն է ընտրված թեման։ Համենայն դեպս իմ ընկալումն է այդպիսին, իսկ թե այդ առնչությամբ ինչ է մտածում ինքը՝ նկարիչը, տվյալ պահի համար դա չէ ինձ համար կարևորը, քանի որ ուղեղումս նախկին զրուցակցիս հետ ունեցած խոսակցությունից մնացած կտավի քմահաճություններն են, դրա թելադրած պարտադրանքները։

-Ձեզ մոտ էլ է՞ նույն նյութի դիմադրությունը, -հարցնում եմ։

-Ժամանակավոր բաներին ես մոտենում եմ փիլիսոփայորեն։ Այնպես որ խնդիրը ճիշտ փոխհարաբերվելու մեջ է։ Դու իրեն՝ կտավին, ասում ես, որ հարգում ես իր կարծիքը, սակայն հետն էլ իրեն խմբագրելու համաձայնությունն առնում։ Կտավը մերժում է՞ կապույտս, ես այն այլ կերպ կստանամ, որը գալիս է պապիկիցս, սակայն Մարիամ Ասլամազյանի փոխանցմամբ։ Ինքը շատ էր սիրում պապիկիս գործերը՝ դրանք արտանկարելու համար ժամերով, օրերով կորչելով պատկերասրահում։ Պատմում է, թե ինչպես երկար ժամանակ չի կարողանում բռնացնել պապիկիս երկնքի գույնը։ Հերթական փորձերից մեկի ժամանակ վրձինը պատահաբար կպնում է կրապլակին, թաթախում է կապույտի մեջ ու դրած վրձնահարվածից ղժժում՝ գտնվել էր գույնը։

Ես խոսակցությունը նրբորեն փոխադրում եմ դեպի պլեներ՝ նկատի ունենալով երիտասարդ սերնդի մասնակցությունը դրան, մանավանդ որ քիչ առաջ աղջիկները «համայցով» այս կողմերում էին։

-Միայն երանությամբ կարելի է հիշել մեր երիտասարդության այն օրերը, երբ պլեներներում լինելու հնարավորություն էիք ստանում։ Դրանք սովորաբար լինում էին մեր անվանիների մասնակցությամբ։ Հենց միայն նրանց՝ Ալեքսանդր Գրիգորյանի, Քնարիկ Վարդանյանի, Մարիամ Ասլամազյանի, Արմինե Կալենցի, այլոց ներկայությունը վարպետության անմոռաց բաներ էին, նրանց հետ շփումը, քո կողքին նրանց ստեղծագործելը, անգամ վրձինը բռնելն ու գործածելն արդեն անգնահատելի դասեր էին։ Դա քեզ կլանող, արվեստ տանող միջավայր էր, ու դու փորձում էիր հնարավոր ամեն ինչով արժանի լինել այդ մթնոլորտին։ Դա տաճար տանող ճանապարհ էր։

-Միջավայրը բացառիկ նշանակություն ունի։ Այն ոչ միայն հուշ է, այլև՝ կենսագրություն։

-Իմ կյանքում եղավ մի փուլ, երբ ես երկար ժամանակով բացակայեցի երկրից։ Երբ վերադարձա, Սևանը տեսնելու անզուսպ ցանկություն ունեի։ Գիտեք, որ ջուրն ինֆորմացիա կրող է։ Ես մտա լիճ ու ինձ հետ կատարվեց աներևակայելին։ Աչքերիցս արցունքները հորդում էին, իմ ամբողջ կյանքը տեսաշարով անցավ աչքերիս առջևով։ Ես զարմանալիորեն գտա ինձ, վերականգնվեց իմ ողջ հիշողությունը։ Ես օտարացել էի ինձնից, ու Սևանը ինձ վերադարձրեց ինձ։ Ես անշրջելիորեն հասկացա մի բան՝ պիտի ապրել շնորհակալության զգացողությամբ, որովհետև այդ զգացողության պարագայում է, որ իմաստավորվում է գոյությունդ։ Եթե ստացել ես, պարտավոր ես տալ։ Սա է կյանքի փիլիսոփայությունը։

ԵԹԵ ՍՏԱՑԵԼ ԵՍ, ՊԱՐՏԱՎՈՐ ԵՍ ՏԱԼ

Այո, երևի թե սա է կյանքի անխախտ օրենքը, եթե ուզում ես ապրել տիեզերական սիրո մեջ՝ այն միջավայրի, որը նախասահմանել է Գերագույնը։ Եթե դու այդ օրենքի հավատավորը չես, նեռն անխուսափ գլուխ է բարձրացնելու՝ քրքրելը սկսելով քեզանից, քո դավանած արժեհամակարգից՝ հասնելով հայրենիք ու ազգ, ինքնություն, գիտակցություն ու ինքնաճանաչում։ Չարքից խուսափելու ամենահզոր զենքը նրան իր ունեցածից զրկելն է, այն միջավայրը կերտելը, ունենալը, որտեղ ստեղծելն է արժեք, Աստծո կողմից տրվածը լիաբուռ վերադարձնելը, որովհետև այդ տիեզերական օրենքների նշագծում է ապրում ու արարում մարդը։

Աստծո հավատ ունեցող մարդը։

Մարտին ՀՈՒՐԻԽԱՆՅԱՆ