Կոսովոյում 1998թ․-ի փետրվարի 28-ին սկսված պատերազմը ավարտվեց նույն թվականի հոկտեմբերի 15-ին, տեւելով յոթ ու կես ամիս։ Կոսովոյի մեկուկես միլիոն ալբանացիներից ձեւավորած 20000-ոց Կոսովոյի ազատագրության բանակը, որը չուներ ծանր զրահատեխնիկա, պատերազմում էր Սերբիայի 100000-ոց բանակի դեմ։ Պատերազմի առաջին փուլի ընթացքում (1998թ․) տեղահանվեցին ավելի քան 250000 ալբանացիներ։ Միայն սեպտեմբերի 23-ին, երբ պատերազմը գտնվում էր իր ամենաթեժ փուլում ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհուրդը բանաձեւ ընդունեց, որով կոչ էր անում երկու կողմերին դադարեցնել ռազմական գործողությունները։ Միջազգային հանրությունը փաստացի պահանջում էր, որ Հարավսլավիան դադարեցնի իր հարձակումները ԿԱԲ- ի դեմ, մինչդեռ փորձում էր համոզել ULA-ին հրաժարվել իր անկախության հայտից: 1998-ի սեպտեմբերի 24-ից ՆԱՏՕ-ն սկսեց Հարավսլավիայի դեմ օդային հարվածների պլանավորում, իսկ Հոկտեմբերի 13-ին անցավ գործի։ Հոկտեմբերի 15-ին Հարավսլավիան զիջեց ու ստորագրեց Կոսովոյի ազատագրական բանակի հետ հրադադարի մասին համաձայնություն՝ ՆԱՏՕ-ի հովանու ներքո։ Սակայն այն ուժի մեջ մտավ մաիյն 10 օրից՝ հոկտոմբերի 25-ին։ ՆԱՏՕ-ն զինադադարը դիտարկում էր «Արծվի աչք» գործողության շրջանակներում: Ըստ սերբական կողմի ՝ այս գործողության ընթացքում իրականացվել է երկրի ու հարավսլավական բանակի դիրքերի հետախուզություն:
Սակայն հրադադարը արդյունավետ չէր եւ բռնությունը ալբանացի եւ սերբ բնակչության հանդեպ շարունակվեց։ Կոսովոյում տեղակայված ԵԱՀԿ խաղաղ դիտորդների (պաշտոնապես հայտնի է որպես ստուգիչ) մեծ զորակազմի անբավարարությունն ի սկզբանե ակնհայտ էր: Նրանց անվանում էին «ժամացույցի նարնջեր»՝ կապված իրենց վառ գույնի տրանսպորտային միջոցների հետ: 1998թ․ դեկտեմբերին հրադադարը խախտվեց, իսկ 1999թ․ հունվարին հարավսլավական բանակն ու ոստիկանությունը վերսկսեց ռազմական գործողությունները ԱԱԲ-ի հանդեպ։ Հակամարտությանը ՆԱՏՕ-ի հաջորդ միջամտության անմիջական պատճառը Ռաքակում տեղի ունեցած միջադեպն էր, երբ 45 ալբանացի ֆերմերներ մահապատժի ենթարկվեցին հարավսլավական ուժերի կողմից՝ Կոսովոյի ազատագրական բանակի կողմից գրավված գյուղի վրա հարձակման ժամանակ, ինչն արձանագրել էին արեւմտյան դիտորդները: Հարավսլավիայի իշխանությունները պնդում էին, որ Ռաքակում գտնվող ալբանացիները զոհվել են մարտում: Հունվարի 30-ին ՆԱՏՕ-ն սպառնաց օդային հարվածներ հասցնել ԴՀՀ-ի տարածքին, եթե նրա ղեկավարությունը շարունակի հրաժարվել Կոսովոյի ղեկավարների հետ բանակցություններից:Փետրվարին, Շփման խմբի (ՆԱՏՕ-ի երկրներ և Ռուսաստան) հովանու ներքո, Փարիզի մոտակայքում գտնվող Ռամբույե ամրոցում բանակցություններ ընթացան Հարավսլավիայի իշխանությունների և Կոսովոյի ալբանացիների միջև: Բանակցություններն ավարտվեցին ապարդյուն: Մարտի 18-ին Միացյալ Նահանգները և Մեծ Բրիտանիան քննարկման ներկայացրին կարգավորման նախագիծ, որը նախատեսում էր տարածաշրջանի լիարժեք քաղաքական ինքնավարություն, ՆԱՏՕ-ի զորքերի մուտքը նրա տարածք և այնտեղից Հարավսլավիայի բանակի և ՆԳՆ ուժերի դուրսբերում: Բացի այդ, համաձայնագրի նախագիծը ներառում էր «ժողովրդի կամքով» երեք տարի անց Կոսովոյի վերջնական կարգավիճակի հաստատման մասին կետ, որն անընդունելի էր Հարավսլավիայի պատվիրակության համար: Նաև, հարավսլավիայի ուժերի դուրսբերումը սերբերը համարում էին ալբանացի անջատողականներին շրջանի հանձնում: Նախագիծն ընդունվեց ալբանական կողմից, բայց մերժվեց հարավսլավական կողմի և Ռուսաստանի կողմից: Մարտի 23-ին Հարավսլավիայի պատվիրակությունը համաձայնեց ընդունել առաջարկի քաղաքական մասը, բայց հրաժարվեց թույլ տալ ՆԱՏՕ-ի զորքերին զբաղեցնել Կոսովոն և Մետոհիան: Նույն օրը երեկոյան ՆԱՏՕ-ն որոշեց ռազմական գործողություն սկսել՝ հարկադրելու համար Հարավսլավիային ընդունել նախագիծն ամբողջությամբ:ՄԱԿ-ը ՆԱՏՕ-ի միջամտության համար որեւէ պատժամիջոց չկիրառեց։ ՄԱԿ-ի բանաձեւը, որը դատապարտում էր ՆԱՏՕ-ի գործողությունները որպես ագրեսիա, ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում քվեարկելիս ստացավ ընդամենը երեք կողմ ձայն (Ռուսաստան, Նամիբիա և Չինաստան): 1999 մարտ-հունիսին Հարավսլավիայի դեմ իր իրականացրած ռազմական գործողությունը ՆԱՏՕ-ն հռչակեց մարդասիրական/հումանիտար պատերազմ, քանի որ Հարավսլավիան շարունակում էր կատարել պատերազմական հանցագործություններ եւ բռնություններ ալբանացի խաղաղ բնակչության հանդեպ։
ՆԱՏՕ-ի ռմբակոծություններին նախորդեցին տապալված բանակցությունները։ 1999 թվականի մարտի 18-ին Ալբանիայի, ԱՄՆ-ի և Բրիտանիայի պատվիրակությունները ստորագրեցին այն, ինչը հայտնի դարձավ որպես Ռամբույեի համաձայնագրեր, իսկ Հարավսլավիայի և Ռուսաստանի պատվիրակությունները մերժեցին դա անել: Համաձայնագրերով Կոսովոն ճանաչվում էր որպես ինքնավար մարզ Հարավսլավիայի տարածքում, իսկ ՆԱՏՕ-ին թույլատրվում էր 30,000-ոց զորախումբ տեղակայել Կոսովոյում կարգուկանոն պահպանելու համար: Նաեւ նախատեսվում էր Հարավսլավիայի տարածքով, ներառյալ Կոսովոն, ՆԱՏՕ-ի զորքերի անցման անկաշկանդ իրավունք, ինչպես անեւ անձեռնմխելիություն ՆԱՏՕ-ի եւ նրա գործակալների համար հարավսլավական օրենսդրությամբ: Դրանք նաև թույլ կտային շարունակել հարավսլավական բանակի 1500 զինծառայողի ներկայությունը սահմանային մոնիտորինգի համար, որին աջակցում էր մինչև 1000 զինծառայող՝ հրամանատարական և օժանդակ գործառույթներ իրականացնելու համար, ինչպես նաև մի փոքր թվով սահմանապահ ոստիկանություն, 2500 զինծառայող հասարակական անվտանգության նպատակների համար (չնայած դրանք ակնկալվում էր, որ կքանդվի և կվերափոխվի), և 3000 տեղական ոստիկանություն: Չնայած Հարավսլավիայի կառավարությունը որպես իր առարկության պատճառ բերեց Ռամբույեի համաձայնագրերի ռազմական դրույթները՝ պնդելով, որ դրանք Հարավսլավիայի ինքնիշխանության անընդունելի խախտում է, այդ դրույթները ըստ էության նույնն էին, ինչ կիրառվել էին Բոսնիայում SFOR (Կայունացման ուժ) առաքելության համար 1995 թ.-ին՝ Դեյթոնի համաձայնագրից հետո: Սերբական կողմը մերժեց Կոսովոյում ՆԱՏՕ-ի զորքերի ցանկացած ներկայության գաղափարը` նախընտրելով ՄԱԿ-ի անզեն դիտորդներին: Միլոշևիչը հրաժարվել էր անգամ քննարկել հավելվածը, ՆԱՏՕ-ին տեղեկացնելով, որ դա անընդունելի է, նույնիսկ այն բանից հետո, երբ նրան խնդրեցին առաջարկել փոփոխություններ կատարել համաձայնագրում, որոնք այն ընդունելի կդարձնեին Հարավսլավիայի համար։Ռամբույեում ձախողումից և Հարավսլավիայի այլընտրանքային առաջարկից հետո, ԵԱՀԿ-ի միջազգային դիտորդները դուրս եկան Կոսովոյից՝ մարտի 22-ին ՆԱՏՕ-ի սպասվող ռմբակոծությունից առաջ իրենց անվտանգությունն ապահովելու նպատակով: Մարտի 23-ին Սերբիայի ժողովն ընդունեց Կոսովոյի ինքնավարության սկզբունքը, ինչպես նաև համաձայնագրի ոչ ռազմական ասպեկտները, բայց մերժեց ՆԱՏՕ-ի զորքերի ներկայությունը:1999 թ. Ապրիլի 14-ին, Սպիտակ տան կողմից սերբա-ամերիկյան համայնքի ներկայացուցիչների հետ նախաձեռնած հանդիպմանը, նախագահ Քլինթոնը հայտարարել էր, որ «Կոսովոյում ալբանացիներին հանրաքվե անցկացնելու թույլտվություն շատ հեռու է, և որ, եթե նա լիներ Միլոշևիչի տեղում՝ նա հավանաբար չէր ստորագրի նաև Ռամբույեի համաձայնագիրը:1999 թ. Մարտի 23-ին Ռիչարդ Հոլբրուկը վերադարձավ Բրյուսել և հայտարարեց, որ խաղաղ բանակցությունները ձախողվել են և պաշտոնապես հարցը փոխանցեցին ՆԱՏՕ-ին` ռազմական գործողությունների համար: Հայտարարությունից ժամեր առաջ Հարավսլավիան ազգային հեռուստատեսությամբ հայտարարեց արտակարգ դրություն հայտարարելու մասին՝ վկայակոչելով պատերազմի վերահաս սպառնալիք և սկսեց զորքերի և ռեսուրսների հսկայական մոբիլիզացում:1999 թ. մարտի 24-ին ՆԱՏՕ-ն սկսեց իր ռմբակոծությունների արշավը Հարավսլավիայի դեմ: Մարտի 24-ից հունիսի 11-ը մինչև 1000 ինքնաթիռ ներառվեցին ռմբակոծություններում, որոնք գործում էին հիմնականում Իտալիայի հենակետերից և Ադրիատիկայում տեղակայված ավիակիրներ: Լայնորեն օգտագործվել են նաև Tomahawk թևավոր հրթիռները, որոնք արձակվել են ինքնաթիռներից, նավերից և սուզանավերից: Բացառությամբ Հունաստանը, ՆԱՏՕ-ի բոլոր անդամները ինչ-որ չափով ներգրավված էին: Հակամարտության տաս շաբաթվա ընթացքում ՆԱՏՕ-ի ինքնաթիռները կատարել են ավելի քան 38,000 մարտական առաքելություն: Գերմանիայի ռազմաօդային ուժերի (Luftwaffe) համար դա երկրորդ անգամն էր, որ մասնակցում էր հակամարտության Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ Բոսնիայի պատերազմից հետո:ՆԱՏՕ-ի գործողության հռչակված նպատակը նրա խոսնակի կողմից ամփոփվեց որպես «Սերբերը դուրս են գալիս, խաղաղապահները ներս են մտնում, փախստականները հետ են դառնում»: Այսինքն՝ հարավսլավական զորքերը պետք է լքեին Կոսովոն և նրանց փոխարինեին միջազգային խաղաղապահները՝ ապահովելու համար ալբանացի փախստականների անվտանգ վերադարձը իրենց տները: Արշավն ի սկզբանե նախատեսված էր Հարավսլավիայի հակաօդային պաշտպանությունը և բարձրարժեք ռազմական թիրախները ոչնչացնելու համար: Սկզբում դա այնքան էլ լավ չէր ստացվում եղանակային վատ պայմանների պատճառով: ՆԱՏՕ-ն լրջորեն թերագնահատել էր Միլոշևիչի դիմադրելու կամքը. Բրյուսելում քչերն էին կարծում, որ դիմադրությունը կտևի մի քանի օրից ավելի, և չնայած որ նախնական ռմբակոծումը ծավալուն էր, սակայն այն համադրելի չէր 1991-ին Բաղդադի ռմբակոծության ուժգնության հետ:
Բրիտանական հատուկ նշանակության ջոկատների հետ միասին նորվեգական հատուկ նշանակության ջոկատներն առաջինը հատեցին Կոսովոյի սահմանը: Ըստ Sky News հեռուստատեսային ցանցի, նորվեգացիները Կոսովոյում էին այլ ուժերի մուտքից երկու օր առաջ և առաջիններից մուտք գործեցին Պրիշտինա:
ՆԱՏՕ-ի ռազմական գործողությունները հետզհետե անցնում էին գետնի վրա հարավսլավական ստորաբաժանումների վրա հարձակմանը` խոցելով այնպիսի թիրախներ, ինչպիսին էին տանկերն ու հրետանին, զուգահեռ շարունակելով ռազմավարական ռմբակոծությունը: Այս գործունեությունը մեծապես կաշկանդված էր քաղաքական պատճառներով, քանի որ յուրաքանչյուր թիրախ անհրաժեշտ էր համաձայնեցնել անդամ բոլոր տասնինը պետությունների հետ:Մայիսի սկզբին ՆԱՏՕ-ի ինքնաթիռը սխալմամբ ռմբակոծեց ալբանացի փախստականների շարասյան վրա, կարծեով, որ դա Հարավսլավիայի ռազմական ավտոշարասյուն է, որի արդյունքում զոհվեց շուրջ հիսուն մարդ: ՆԱՏՕ-ն հինգ օր անց ընդունեց իր սխալը։ Մայիսի 7-ին ՆԱՏՕ-ի ռումբերը հարվածեցին Բելգրադում Չինաստանի դեսպանատանըսպանելով երեք չինացի լրագրողների վրդովեցնելով չինական հասարակական կարծիքը: Ավելի ուշ ԱՄՆ-ը և ՆԱՏՕ-ն ներողություն խնդրեցին ռմբակոծության համար ասելով, որ դա տեղի է ունեցել ԿՀՎ-ի կողմից տրամադրված հնացած քարտեզի պատճառով, չնայած դա վիճարկվեց The Observer (Միացյալ Թագավորություն) և Politiken (Դանիա) թերթերի համատեղ զեկույցով, որը պնդում էր, որ ՆԱՏՕ-ն դիտավորյալ ռմբակոծել է դեսպանատունը, քանի որ այն օգտագործվում էր որպես հարավսլավական բանակի ռադիոազդանշանների փոխանցման կայան: 1999-ի մայիսին ՆԱՏՕ-ի ռմբակոծության հետեւանքով Կոսովոյում գտնվող բանտում զոհվեցին 20, որից անվիջապես հետո եւս 50 ալբանացի բանտարկյալներ նույն տեղում սպանվեցին Սերբիայի կառավարական ուժերի կողմից:Ապրիլի սկզբին հակամարտությունը քիչ էր մոտեցել լուծմանը, և ՆԱՏՕ-ի երկրները սկսեցին լրջորեն քննարկել Կոսովոյում ցամաքային գործողություններ իրականացնելու հարցը: Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Թոնի Բլերը ցամաքային գործողության ջատագովն էր և ճնշում գործադրեց Միացյալ Նահանգների վրա, որպեսզի նրանք համաձայնվեն: Նրա ուժեղ դիրքորոշումը որոշակի տագնապ առաջացրեց Վաշինգտոնում, քանի որ ԱՄՆ ուժերը ամենամեծ ներդրումն են ունենում ցանկացած հարձակման մեջ: ԱՄՆ նախագահ Բիլ Քլինթոնը ծայրաստիճան դժկամությամբ էր համաձայնվում ցամաքային հարձակման մեջ ամերիկյան ուժերի ներքաշմանը: Փոխարենը, Քլինթոնը թույլ տվեց ԿՀՎ-ին ուսումնասիրելու Հարավսլավիայի կառավարությունն ապակայունացնելու մեթոդները: Միևնույն ժամանակ, ֆիննական և ռուսական դիվանագիտական բանակցողները շարունակում էին համոզել Միլոշևիչին դադարեցնել դիմադրությունը: Թոնի Բլերը հրամայեց 50,000 բրիտանացի զինծառայող պատրաստվել ցամաքային հարձակման համար. առկա բրիտանական բանակի մեծ մասը:Միլոշևիչը, ի վերջո, գիտակցեց, որ Ռուսաստանը չի միջամտի Հարավսլավիան պաշտպանելու համար, չնայած Մոսկվայի ուժեղ հակա-ՆԱՏՕ-ական հռետորաբանությանը: Այսպիսով, նա ընդունեց ֆիննական-ռուսական միջնորդական թիմի առաջարկած պայմանները և համաձայնեց ռազմական ներկայությունը Կոսովոյում` ՄԱԿ-ի գլխավորությամբ, բայց ներառելով ՆԱՏՕ-ի զորքերը:1999 թ.-ի հունիսի 3-ին Միլոշևիչը ընդունեց միջազգային խաղաղության ծրագրի պայմաններըպատերազմը դադարեցնելու համար, և Ազգային խորհրդարանն ընդունեց այդ առաջարկը որոշ կետերում պատվիրակների հետ վիճահարույց քննարկումների ֆոնին: Հունիսի 10-ին Հյուսիսատլանտյան խորհուրդը վավերացրեց համաձայնագիրը և դադարեցրեց օդային գործողությունները:Հունիսի 12-ին, Միլոշևիչի կողմից պայմանների ընդունումից հետո, ՆԱՏՕ-ի գլխավորած խաղաղապահ Կոսովոյի ուժերը (KFOR), բաղկացած 30,000 զինվորներից, սկսեցին մուտք գործել Կոսովո: KFOR- ը պատրաստ էր մարտական գործողություններ իրականացնել, բայց, ի վերջո, նրա առաքելությունը միայն խաղաղապահությունն էր: Ուժը հիմնված էր Դաշնակիցների Արագ արձագանքման կորպուսի շտաբի վրա, որը ղեկավարում էր այն ժամանակ բրիտանական բանակի գեներալ-լեյտենանտ Մայք Ջեքսոնը: Այն բաղկացած էր բրիտանական ուժերից (4-րդ զրահատանկային և 5-րդ օդուժի բրիգադներից կազմված բրիգադ), ֆրանսիական բանակի բրիգադից, գերմանական բանակի բրիգադից, որոնք մուտք էին գործում արևմուտք, իսկ մյուս ուժերը առաջ էին մղվում հարավից և բաղկացած էին իտալական բանակի և Միացյալ Նահանգների բանակի բրիգադներից:1999-ի հունիսի 12-ին Պրիշտինա մուտք գործած ՆԱՏՕ-ի առաջին զորքերը Նորվեգիայի հատուկ նշանակության ջոկատներն էին և բրիտանական հատուկ օդային ծառայության 22-րդ գնդի զինվորները, չնայած առաջինը օդանավակայան հասան ռուսական զորքերը: Նորվեգացի զինվորներն առաջինն էին, որ օդանավակայանում կապի մեջ մտան ռուսական զորքերի հետ: FSK- ի՝ Նորվեգիայի հատուկ գործողության ուժերի ստորաբաժանման առաքելությունն էր հավասարեցնել ռազմատենչ կողմերի միջև բանակցային դաշտը և մանրակրկիտ կերպով ճշգրտել տեղական պայմանավորվածությունները, որոնք անհրաժեշտ էին սերբերի և Կոսովոյի ալբանացիների միջև խաղաղության հաստատման համար:
Հեղինակ՝ Հովսեփ Խուրշուդյան
