Արդեն քանի տարի է, ինչ բնապահպաններն անընդհատ դժգոհում են` Հայաստանում բնության պահպանման հետ կապված հիմնախնդիրները շատ-շատ են: Ամենուրեք հատվում են ծառեր, ու ողջ հանրապետությունը կանգնած է էկոլոգիական վտանգի առջեւ: Ժամանակ առ ժամանակ ուշադրության կենտրոնում են հայտնվում պետական խոշոր արգելոցները: Այդպիսիք մեր երկրում երեքն են` Խոսրովի պետական արգելոցը Արարատի մարզում, Երեւանից մոտ տասը կմ հեռավորության վրա գտնվող Էրեբունի արգելոցը եւ Սյունիքի մարզում գտնվող Շիկահողի արգելոցը:
Խոսրովի անտառ արգելոց, կազմավորվել է 1958 թվականին , Հայաստանի Արարատի մարզում՝ Գեղամա լեռնավահանի հարավ-արևմուտքում՝ Ուրծի, Պահնակի, Երանոսի լեռնաշղթաների, Իրից, Խոսրովասար լեռների լանջերին՝ Ազատ և Վեդի գետերի ավազաններում՝ ծովի մակերևույթից 900-2400 մ բարձրության վրա՝ Ազատ գետի ջրային պաշարների, գիհուտների, կաղնուտների, լեռնաչորասեր բուսականության, հազվագյուտ կենդանիների ու բույսերի պահպանության նպատակով։ Զբաղեցնում է 27,000 հեկտար տարածություն։
Խոսրովի անտառ արգելոցը գտնվում է Խոսրովի անտառի պատմական տարածքի վրա։ Սկիզբ է առնում Արարատյան դաշտում, Արաքսի ափից, Դվինի մոտակայքում և ձգվում է մինչև Ազատ գետը։
Տարածքով հոսում են Ազատ և Վեդի գետերն իրենց վտակներով։ Կան բազմաթիվ հանքային աղբյուրներ և մի լճակ։ 20-րդ դարի երկրորդ կեսին տարածքներում կատարվել են օգտակար հանածոների որոնման աշխատանքներ։ Մասնավորապես ուսումնասիրվել են նավթի և գազի հնարավոր պաշարների առկայությունը, ածխի ելքերի պաշարները։
Բուսական աշխարհն ընդգրկում Է բարձրակարգ բույսերի 560 ցեղի և 95 ընտանիքի շուրջ 1800 տեսակ (ՀՀ բուսական աշխարհի ավելի քան 50%-ը), որոնցից 146-ը գրանցված են Հայաստանի Կարմիր գրքում։
Կենդանական աշխարհն ընդգրկում է ձկների՝ 9, երկկենցաղների՝ 4, սողունների՝ 30, թռչունների՝ 142, կաթնասունների 50 տեսակ։
Խոսրովի անտառը 1958 թվականից հանդիսանում է պետական արգելոց։ Այն կազմակերպվել է բուսական և կենդանական աշխարհի պահպանման, բարելավման ու նոր տեսակների ստացման նպատակով։
ՀՀ վերահսկիչ պալատը 2013 թվականին համապատասխան ստուգումներ եւ ուսումնասիրություններ է իրականացրել «Խոսրովի անտառ» պետական արգելոցում: Ստուգումները տևել են գրեթե մեկ տարի: Արդյունքում հայտնաբերվել են մի շարք խնդիրներ։
«Խոսրովի անտառ» պետական արգելոցում ՝մասնավորապես արձանագրվել են ապօրինի հողօգտագործման դեպքեր. պետական արգելոցի «Գառնի» տեղամասի տարածքում գործում է ֆիզիկական անձին սեփականության իրավունքով պատկանող տնտեսություն: Բացի այս, արգելոցի տարածքում գտնվող Գյոլայսոր եւ Գիլանլար կոչվող նախկին գյուղատեղերում ապրող բնակիչներն իրենց գյուղատնտեսական գործունեությամբ, տրանսպորտային միջոցների մուտք ու ելքով խախտում են արգելոցի պահպանության ռեժիմը: Գիլանլարի տարածքում գոյություն ունեն շուրջ 40 տնտեսություններ, իսկ Գյոլայսորի տարածքում առկա է 10 տնտեսություն: Այս տարածքներում անվերահսկելի է ինչպես բուսական, այնպես էլ կենդանական աշխարհի պաշտպանությունը, իսկ պահպանության ռեժիմի հիմնական խախտումներից են անասունների ապօրինի արածեցումն ու խոտհունձը: Այս պայմաններում արդյունավետ չի կարող լինել նաեւ պայքարը որսագողության եւ ձկնորսության դեմ:
Նախորդ տարվա ապրիլին «Խոսրովի անտառ պետական արգելոց»-ի «Խոր Վիրապ» պետական արգելավայրի ջրային տարածքներում կենդանական եւ բուսական աշխարհին հասցվել է էական վնաս, տեղի է ունեցել ձկնային պաշարների զանգվածային ոչնչացում: Փաստի առթիվ նյութերը ներկայացվել են ՀՀ ոստիկանության Արարատի բաժին, սակայն քննության արդյունքում չի հիմնավորվել մարդկային գործոնի ազդեցությունը, որի հետեւանքով մերժվել է քրեական գործի հարուցումը հանցակազմի բացակայության պատճառաբանությամբ:
Արգելոցի պահպանական գոտում` Գառնի համայնքի Ազատ գետի ափամերձ տարածքում, ընդլայնվել է հողամասի մակերեսը, որի արդյունքում փոխվել է գետի հունը, եւ էական վնաս է հասցվել շրջակա միջավայրին: Ավելին՝ արգելոցի գործող սահմանները չեն համապատասխանում էկոհամակարգերի զարգացման եւ պահպանման պայմաններին:
Արգելոցում յուրաքանչյուր տեսուչի բաժին է ընկում 700 հա տարածք, եւ հասկանալի է, որ այդ դեպքում հնարավոր չէ արդյունավետ վերահսկողություն իրականացնել: Ավելին՝ տեսուչները լիարժեք ապահովված չեն անհրաժեշտ տեխնիկական եւ տրանսպորտային միջոցներով:
Հրդեհ Խոսրովի անտառ արգելոցում, էկոլոգիական խոշոր աղետ, որը սկսվել է 2017 թվականի օգոստոսի 12-ին Հայաստանի Հանրապետության Խոսրովի անտառ պետական արգելոցի տարածքում։
Օգոստոսի 15-ին ՀՀ Բնապահպանության նախարարությունը հրապարակում է «Խոսրովի անտառ» արգելոցում բռնկված հրդեհի պատճառած վնասի նախնական չափը: Նախնական հաշվարկների համաձայն` հրդեհի տարածքը ընդգրկել է 2,5-3 հազար հա, որի 8-10 տոկոսը՝ անտառածածկ: Օդային օպերացիաներից հետո հրդեհի հիմնական օջախները մարված են: Հիմնականում կրակի ճիրաններում հայտնվել է գիհի ծառատեսակը, որը շուտ բռնկվող տեսակ է ՝ շուրջ 200 հա տարածքով:
Համաձայն ՀՀ ԱԻՆ-ի, ըստ թռիչքների նախնական արդյունքների ամփոփման՝ երկնքից հրդեհաշիջում կազմակերպելու շնորհիվ հնարավոր է եղել զգալի չափով կանխել կրակի տարածումը: Օդանավից իրականացվում է ջրի թիրախային բացթողում՝ կրակի տարածման ճակատների ուղղությամբ:
