ՕՐԵՐ եվրոպական ամսագիր 1-4/82/ 2018
ՕՐԵՐ եվրոպական ամսագրի գլխավոր խմբագիր Հակոբ Ասատրյանի հարցազրույցը հայտնի քաղաքագետ Ստեփան Գրիգորյանի հետ
*Հարցազրույցը արվել է 2018-ի հոկտեմբերին， երբ դեռ խորհրդարանական ընտրությունների անցկացման ժամկետները հստակ չէին， իսկ այժմ Ստեփան Գրիգորյանը մասնակցում է խորհրդարանական ընտրություններին ՚Սասնա ծռեր՚ կուսակցության կողմից. համամասնական ցուցակում 2-րդ համարն է։
2018 թվականի գարնանը Հայաստանում տեղի ունեցած իշխանափոխությունից երեք ամիս անց Երեւանում լույս տեսավ հայտնի քաղաքագետ, Գլոբալիզացիայի եւ տարածաշրջանային համագործակցության վերլուծական կենտրոնի խորհրդի նախագահ Ստեփան Գրիգորյանի ՙՀայկական թավշյա հեղափոխություն՚ գիրքը, որտեղ առաջին անգամ ամբողջացվել են ոչ միայն մարտի 31-ից մինչեւ մայիսի 8-ը ժամանակահատվածի իրադարձությունների ժամանակագրությունը եւ կարեւոր դեպքերը, այլեւ դրանց թարմ հետքերով տրվել են վերլուծական գնահատականներ։ Մեր զրույցը նվիրված է Թավշյա հեղափոխության քաղաքական գնահատականին եւ ապագայի մարտահրավերներին։
-Պարոն Գրիգորյան, որո՞նք էին այն նախադրյալները, որ հայաստանյան շարժումը տվեց դրական արդյունք եւ բերեց իշխանափոխության։
– Հեղափոխությունների ժամանակ մի պատճառ չի լինում, միշտ պատճառների մի փունջ է լինում։ Նույնը մեր հեղափոխության ժամանակ էր， գործոնները մի քանիսն էին. ծանր սոցիալական վիճակը, լայնամասշտաբ կոռուպցիան, նաեւ այն, որ հանրապետական կուսակցությունը փորձեց զավթել իշխանությունը եւ քաղաքական դաշտում մենաշնորհ հաստատեց՝ 60 տոկոսից ավելի ձայների մենաշնորհ խորհրդարանում, որը որեւէ այլընտրանքի հնարավորություն չէր տալիս։ Դժգոհության գագաթնակետն այն էր, որ 2014-ին Սերժ Սարգսյանն ասաց, որ սահմանադրական փոփոխություններն անում են ոչ թե երրորդ անգամ ընտրվելու, այլ իրական փոփոխությունների համար։ Սակայն երբ այս տարի պարզվեց, որ նա կրկին վարչապետ է առաջադրվում, դա էլ կատալիզատորի դեր խաղաց։ Իսկ վերջնակետը դարձավ իշխանության լկտի պահվածքը։
Երբ հունվար ամսին բենզինի, գազի, տարբեր ապրանքների գները 20-30 տոկոսով աճեցին, հանրապետականները լկտիաբար ասում էին, դե միեւնույն է միս չեք ուտում, բավարարվեք կարտոֆիլով։ Այս բոլոր գործոնները հասունացրին իրավիճակը եւ սկսվեց հեղափոխություն։ Իսկ գլխավոր գործոնը հոտառություն ունեցող առաջնորդի հայտնությունն էր՝ Նիկոլ Փաշինյանը փորձառու քաղաքական գործիչ էր։ Նա լավ զգաց պահը։ Մինչդեռ նույնիսկ ՙԵլք՚ դաշինքի մյուս երկու կուսակցությունները չէին հավատում հաղթանակին եւ չմիացան նրան, ասելով, որ ռեժիմը կրկին անգամ կջարդի ժողովրդին։
Բայց քանի որ պահը հասունացել էր, բոլոր ընդդիմադիր ուժերը սկսեցին աջակցել Նիկոլին, այդ թվում քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտները, փորձագետները, երիտասարդությունը, ինչին մի հատուկ գլուխ եմ նվիրել իմ գրքում։ Նրա թիմը մեծ չէր, ակնհայտ էր, որ հասարակության ամենատարբեր խմբեր աջակցեցին՝ չլինելով նրա թիմի անդամ։ Օրինակ՝ մեր կազմակերպության բոլոր 50 անդամներն այդ օրերին փողոցներում էին։
-Դուք նաեւ Ղարաբաղյան շարժման մասնակիցներից էիք, հետագայում նաեւ ԱԺ պատգամավոր։ Եթե համեմատելու լինենք Հայոց Համազգային շարժումը եւ այս շարժումը, ի՞նչ տարբերություններ եք տեսնում, ի՞նչ դասեր կարելի է քաղել նախորդ շարժումներից։
-Պարզ է, որ նմանություններ կան, բայց տարբերություններ էլ կան։ Ղարաբաղյան շարժման ժամանակ Հայաստանի ժողովրդավարությունը մեծ դեր էր կատարում։ Հիմա էլ պայքարը գնում է կոռուպցիայի դեմ, ժողովրդավարությունը ուժեղացնելու եւ օրենքի գերակայության համար։ Մեկ տարբերություն կա, որ Ղարաբաղյան շարժման հիմնական մասը նվիրված էր հենց Արցախի խնդիրին, Ղարաբաղի ժողովրդի պաշտպանությանը, իսկ այսօր այդ հարցը օրակարգում չկար։ Բայց կան նաեւ նմանատիպ զարգացումներ. հիմա էլ Նիկոլ Փաշինյանն եկավ ու բերեց իր թիմակիցներին, որոնք պետական համակարգում աշխատելու ոչ մի փորձ չունեին։ Այստեղ թե՜ դրական պահ կա, եւ թե՜ բացասական։ Առաջինը, որ նրանցից շատերը կոռուպցիոն սխեմաների հետ կապված չեն, բայց նաեւ փորձ ու կառավարման հմտություն չունեն, եւ դա հանգեցնում է կադրային խնդրին։ Դեռ աշխատում է հեղափոխական տրամադրությունը, ինչը նշանակում է դեռ չի ավարտվել հեղափոխությունը, եւ դու վստահում ես վարչապետիդ։ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի ժամանակ էլ նույնն էր, մի քանի տարի վստահեցին, իսկ հետո սկսվեց հիասթափությունը։ Հետեւաբար նույնատիպ ինչ-որ սխալներ կան։ Դրվում է թիմակիցների խնդիրը։ Եվ այս պարագայում ամբողջ պատասխանատվությունն ընկած է Նիկոլ Փաշինյանի վրա։ Այդ իսկ պատճառով, քննադատները նրա թիմից միայն իրեն են թիրախավորել։ Հակահեղափոխականները թիրախավորել են նաեւ մեզ՝ անկախ փորձագետներիս, ովքեր նրա թիմի անդամ չեն։
Հեղափոխությունը չի ավարտվել, այն կավարտվի միայն Ազգային ժողովի ընտրություններից հետո։
-Ի՞նչքան պետք է սպասենք մինչեւ հեղափոխությունն ավարտվի։
-Ես կարծում եմ Ազգային ժողովի ընտրություններից հետո արդեն սխալ է խոսել հեղափոխության շարունակության մասին։ Ազգային ժողովի ընտրությունները կարձանագրեն մի շատ կարեւոր հանգամանք։ Այժմ կառավարությունը ձեւավորվել է հեղափոխական ուժերի միջոցով, մինչդեռ կարեւոր է օրենսդիր մարմնի ղեկավարումը։ Պարզ է, որ այս Ազգային ժողովը չի արտահայտում ժողովրդի տրամադրությունները։ Ցանկացած հեղափոխություն պետք է անցնի կառուցողական փուլի՝ բարեփոխումների, որոնք պահանջում են օրենքների փոփոխություն։ Բայց այդ ռեֆորմներն ինչպես կարող ես անել, եթե խորհրդարանում անհրաժեշտ օրենքներ չկարողանաս ընդունել։ Մյուս ինստիտուտների՝ ասենք դատական համակարգի փոփոխություններն ավելի երկար ժամանակ կտեւեն։
-Ըստ էության հիմա Նիկոլ Փաշինյանի կառավարության ամենաթույլ կողմը համարվում է կադրային քաղաքականությունը։ 25 տարի առաջ， ՀՀՇ-ի նշանակումներն էլ արժանացան քննադատության, բայց հիմա դասեր չեն քաղվել նախկինների թույլ տված սխալներից։ Ո՞րն է պատճառը, որ միշտ նույն հարցում սայթաքում ենք։
-Այս հարցը միայն Նիկոլ Փաշինյանի հետ չի կապված։ Այն մեր հասարակության համար ունիվերսալ հարց է։ Այնուամենայնիվ， մարդիկ հավատում են նրանց, ովքեր իրենց կողքը կանգնած են։ Նիկոլ Փաշինյանի պայքարի ժամանակ այդ երիտասարդներն էին իր կողքին կանգնած, ինչպես կարող է նա հաշվի չառնել դա։ Ես իմ հանդիպումների ժամանակ վարչապետին առաջարկել եմ, որ, իհարկե, իր թիմը կարեւոր է, բայց նաեւ թե՜ պետական համակարգում, եւ թե՜ դրանից դուրս պրոֆեսիոնալներ կան, որոնց ուժերը պետք է օգտագործել, գոնե փորձագիտական մակարդակով։ Առնվազն ոչ միայն պետք է իրեն հավատարիմ մարդկանց կամ երիտասարդներին նշանակի, այլեւ փորձառու մասնագետներին։ Երիտասարդները կարող է ստեղծագործական միտք ունեն, բայց փորձ չունեն։ Մինչեւ ձեռք բերեն, կարող ենք ամեն ինչ կորցնել։ Առայժմ շահարկում են Նիկոլ Փաշինյանի հեղինակությունը։ Դա շատ ճիշտ հարցադրում է, թե ինչու ենք շարունակում նույն սխալները թույլ տալ, բայց կրկին ասեմ, որ դա կապված է ոչ թե անձերի, այլ ավանդույթների հետ։
-Նիկոլ Փաշինյանն իր ելույթներում ասում է, որ սա ժողովրդի կառավարությունն է, ժողովրդի կողմից ընտրված։ Ձեր կարծիքով ժողովուրդը որքանո՞վ է կարողանում ազդել կառավարության որոշումների վրա։
-Նիկոլ Փաշինյանը եւ կառավարության այլ անդամները փորձագետներիս հետ շատ լուրջ հանդիպումներ են ունեցել, եւ դրանցից հետո մեր շատ առաջարկներ ընդունվել են։ Նոր կառավարությունն ավելի բաց է ու թափանցիկ, եւ ազդեցության նման մեխանիզմներ կան։ Հետո երբ փոքրիկ բողոքի միտինգներ են լինում, Փաշինյանը եւ կառավարության այլ անդամներ հանդիպումներ են ունենում բողոքավորների հետ, ինչը լավ է։ Իհարկե, մեծ միտինգները չեն կարող կոնկրետ ինչ որ որոշում կայացնել, բայց կառավարությունը քաղաքացիական հասարակության հետ աշխատում է։ Օրինակ, կառավարության ապարատի մի քանի պաշտոնյաներ անհաջող հայտարարություններ արեցին, Նիկոլ Փաշինյանն այդ մարդկանց ասաց, որ պետք է հրաժարական տալ եւ նրանք դուրս եկան։ Այսինքն հասարակական կարծիքն իր ազդեցությունն ունեցավ։ Մինչդեռ նրանք այդ թիմի անդամ էին։
-Երեք ամիս անց գիրք հրատարակեցիք Հայաստանի թավշյա հեղափոխության մասին։ Այստեղ ոչ միայն վերլուծական հոդվածներ կան, այլեւ դեպքերի զարգացումները եւ ժամանակագրությունը։ Սա ըստ էության Թավշյա հեղափոխության նախնական դասագիրք է նաեւ այլ ժողովուրդների համար, ինչի մասին գրում եք ինքներդ， Չեխիայում նույնպես 1989 թվականին նման հեղափոխություն եղավ։ Հայկականը ի՞նչ տեղ է գրավում միջազգային հեղափոխությունների համակարգում։
-Շատ լուրջ տեղ է գրավում։ Այս գիրքը լույս տեսավ Թավշյա հեղափոփոխությունից երեք ամիս անց, քանի որ հետո երբ ժամանակն անցնում է, հեղինակների մոտ էլ կարող է շատ կարծիքներ փոխվել։ Գրախանութներում հայերեն եւ ռուսերեն տարբերակները հայտնվեցին օգոստոսի 17-ի հանրահավաքի օրը, գիրքը թարգմանվում է նաեւ անգլերեն։ Առաջին մասը նվիրված է իմ վերլուծությանը, թե ինչպես եմ տեսել հեղափոխությունը, նաեւ իբրեւ մասնակից, մյուս մասըª ժամանակագրությունն է։
Նշել ենք նաեւ, թե ինչ հայտարարություններ են արվել տարբեր քաղաքական ուժերի կողմից, արտասահմանյան պետությունների արձագանքները, ինչպես են գործել պետական ինստիտուտները։ Օրինակ, հեղափոխության օրերին շատ լավ գործեց մարդու իրավունքների պաշտպանի ինստիտուտը՝ Թաթուլյանի գլխավորությամբ։ Այս ինստիտուտը շատ գործուն դեր խաղաց։ Այս պրոցեսը ցույց տվեց նաեւ, թե որ ինստիտուտներն են Հայաստանում կայացել, որոնք՝ ոչ։
Շարունակությունն՝ այստեղ
