Այս հոդվածը լույս է տեսել 1999 թվի ապրիլին «Շանթ» շաբաթաթերթում: Օրերս 18 կյանք խլած վթարից հետո, երբ ՀՀ քաղաքացուն` նախկին ազատամարտիկին Ռուսաստանի ամբողջ իրավապահ համակարգը` ոստիկանությունը, դատախազությունը եւ դատարանը որոշեցին դիտավորյալ խայտառակել` կանացի խալաթով եւ հողաթափերով դատարան բերելով վերջինիս, Հայաստանում սկսեցին հիշել բոլոր այն մեծուփոքր աղետները, որոնց այս կամ այն կերպ մասնակից են եղել Ռուսաստանի քաղաքացիները: Այդ ողբերգություններից մեկն էլ 1999 թվի ապրիլի 14-ին Գյումրու կենտրոնում տեղի ունեցած լկտի հանցագործությունն էր, երբ երկու ռուս զինվորական քաղաքի կենտրոնը հրաձգարանի էին վերածել, թիրախ ընտրելով մարդկանց: Ես 14 տարի առաջ թերթի խմբագիրն էի, եւ այս հոդվածը հանձնարարեցի գրել Արմեն Մխիթարյանին, որը կատարեց հանձնարարությունը ամենայն բարեխղճությամբ: Հիմա, գտա, որ կարիք կա այն հետահայաց ներկայացնել ընթերցողի ուշադրությանը: Հոդվածը ներկայացվում է չնչին կրճատումներով: Ավելացնեմ միայն, որ այս երկու զինվորականը դատվեցին Հայաստանում եւ պատիժը կրելու` տեղափոխվեցին Ռուսաստան: Պատժաժամկետները չեմ հիշում, կգտնեմ` կգրեմ, բայց կարող էին մահվան դատապարտվել, ու չդատապարտվեցին մահվան:
Լ.Բարսեղյան
Երկու հարբած ռուս, երկու գերեզման, անզեն ոստիկաններ եւ Ալբինոնիի «Ադաջիոն» մի ցեխոտ քաղաքում
Օրհնվի այն օրը, երբ ռուս զինվորի ոտքը մտավ հայոց հողը: Խաչատուր Աբովյանի ժամանակներում այսպես են օրհնել ռուս զինվորին: Անցած դարերի ընթացքում հայ-ռուսական հարաբերությունները գնալով ամրապնդվել են: Այսօր էլ այդ կապը նույնքան ամուր է, թեպետ ժամանակները աբովյանական չեն, եւ երկու ազգերն էլ ներկայացնում են առանձին ինքնիշխան պետություններ: Այդ կապն այսօրվա դրությամբ, պարզվեց այնքան է ամուր, որ ապրիլի 14-ին հայոց հողում գրանցված միջադեպը հիմք չծառայեց կասկածի տակ դնելու այն …
Դեպքը
Ապրիլի 14-ին Գյումրի քաղաքում տեղակայված ռուսական կայազորի սահմանապահ ջոկատի (զորամաս թիվ 20/12 ) երկու ռուս զինծառայողների Դենիսի Պոպովին եւ Ալեքսանդր Կամենեւին հաջողվել էր լքել զորամասը: Ասեկոսեներ կան այն մասին, որ քաղաքում իբր թե նրանց «վիրավորել են»: Որքանով է դա հավաստի, պարզ չէ: Քաղաքից ռուս զինվորները զորամաս են վերադարձել արդեն հարբած վիճակում: Զորամասում ինչ-որ ճանապարհով նրանք ձեռք են բերել 2 հատ AKC-74 տիպի ավտոմատներ, եւ փախչելով զորամասից, ժամը 16:15-ի դրությամբ քաղաքի կենտրոնական շուկայի տարածքում հրազենային անկանոն կրակահերթեր են բացել ուղղակի մարդկանց վրա: Ականատեսների խոսքերով զինվորները զորամասից փախչելուց հետո Տերյան փողոց են դուրս եկել ռուսական ժամատան (Պլպլան ժամ) ետեւի կողմից: Մոտավորապես 70 մետր Տերյան փողոցով իջնելուց հետո նրանք թեքվել են Էնգելսի (Այժմ Աճեմյան) փողոց, այդ ընթացքում նրանք անկանոն կրակահերթեր են բացել տարբեր ուղղություններով: Օդ, գետին, տների պատերին կրակելով, զինվորներն իրենց ճանապարհը շարունակել են Էնգելսի փողոցով, այնուհետեւ թեքվել Մայակովսկի փողոց (այժմյան «Լաչինի միջանցք»): Մայակովսկի եւ Ջափարիձե խաչմերուկում սկսել են կրակել նարդի խաղացող երկու պատանիների ուղղությանբ: Արդյունքում 17-ամյա տղաներից մեկը վիրավորվել է թեւից, մյուսը թիկունքից: Այնուհետեւ շարժվելով Մայակովսկի փողոցով դեպի կենտրոնական շուկա, թեքվել են Շուկայի դիմացի կամարով 188 շենքի բակը, որտեղից «Նիվա» մակնիշի մեքենայի վարորդը մեքենայով հեռանալու փորձ է արել, գնդակներից խուսափելու համար: Մեքենայում են եղել չորս երեխա, որոնց վարորդը փորձել է հեռացնել դեպքի վայրից: Երեխաները պառկած են եղել ետեւի նստատեղերին, ինչի շնորհիվ փրկվել են: Շարժվող մեքենան տեսնելով, զինվորները ավտոմատների փողերը ուղղել են մեքենայի վրա (ըստ երեւույթին պատրաստի «որսը» ձեռքից բաց չթողնելու դիտավորությամբ): Մեքենայի վարորդը` Ազատան գյուղի բնակիչ Վաղինակ Սիմոնյանը, տեղում մահացել էր: Երեխաներին ոչինչ չէր պատահել: Պոպովն ու Կամնեւը անկանոն կրակահերթերով հատելով Շահումյան եւ Մայակովսկի փողոցների խաչմերուկը, առաջացել եւ իրենց գործողությունները կենտրոնացրել են փողոցի «Լաչինի միջանցք»-ի շարունակության վրա: Հենց այստեղ վիրավորվել են 6 հոգի:
Ըստ ականատեսների, Դավիթ Սողոմոնյանը «Լաչինի միջանցք»-ում տարբեր ուղղություններով կրակող զինվորներին խորովածի շշով կանգնեցնելու փորձ է արել, եւ ինքը ծանր վիրավորվել է:
Վիրավորներից մեկը հետո պատմում էր, որ ինքը ճաշարանում է եղել, երբ «2 ռուսները կրակելով առաջ էին գալիս»: Երբ այս ականատեսը փորձել է զինաթափել նրանիցից մեկին, (նրան թվացել է, թե զինվորը կրակել է դատարկ (холостой) փամփուշտներով), հասցրել է բռնել նրան, բայց մյուսը թիկունքից նրան վիրավորել է: Ըստ ականատեսների, մարդկանց մեծ մասը վիրավորվել են հենց զինաթափման պահին: Միջադեպից մի քանի րոպե անց, երբ «Շանթի» նկարահանող խմբերը դեպքի վայրում էին, կային հրազենային կրակոցներով վրավորված 8 մարդ եւ 1 սպանված: Ռուս զինվորներին զինաթափելուց հետո տեղում ծեծի են ենթարկել, բայց չեն սպանել: Կային մարդիկ, ովքեր ափսոսում էին, որ չեն սպանել կամ վառել նրանց:
Հիվանդանոցում
Դեպքից մի քանի րոպե անց շտապ օգնության ավտոմեքենաներով, ինչպես նաեւ ծանոթ-բարեկամների մեքենաներով Գյումրիի Գյուլբենկյանի անվան վիրաբուժական հիվանդանոց սկսեցին տեղափոխել վիրավորներին: Տարբեր աստիճանի մարմնական վնասվածքներ ստացած 9 քաղաքացիներից մեկը Ազատան գյուղի բնակիչ 44 տարեկան Վաղինակ Սիմոնյանը, ստանալով գանգի բազմաբեկորային վնասվածք, մահացել էր հենց դեպքի վայրում: Վիրաբուժական հիվանդանոց տեղափոխված վիրավորներից 2-ին անհապաղ վիրահատեցին: Բայց որովայնի մի շարք օրգանների պատռվածքներով, ծանր վնասվածքներով հիվանդանոց տեղափոխված Դավիթ Սողոմոնյանին չօգնեց վիրաբույժի դանակը, նա մահացավ վիրահատման ժամանակ, ժամը մոտավորապես 21:30 րոպեին: Մնացած վիրավորներից 3-ը, ժամը 18-ի տվյալներով արդեն վիրահատված էին, 7 վիրավորներից 4-ի վիճակը երկրորդ օրվա դրությամբ արդեն նորմալ էր, 3-ինը` միջին ծանրության: Ապրիլի 15-ին մարզի առողջապահության եւ սոցապահովության վարչության պետ Ռուբեն Խաչատրյանը տեղեկացրեց, որ «Հիվանդների առողջական վիճակին վտանգ չի սպառնում»: Նույն հարցազրույցում նա շնորհակալություն հայտնեց այն բոլոր քաղաքացիներին, ովքեր անվարձահատույց արյուն էին տվել հիվանդանոցներին, հավաքվել էր մոտ 15 լիտր արյուն:
Զինվորները
Արյան գնով գյումրեցիներին հաջողվեց զինաթափել զինվորներին, որից հետո նրանց, ականատեսների խոսքերով` «լավ ծեծեցին»:
Շուկայում զինվորներին ծեծի ենթարկելուց հետո, դեպքի վայր հասած իրավապահ եւ զինվորական մարմինների անմիջական հսկողության ներքո նրանց անգիտակից վիճակում տեղափոխեցին Գյումրիի թիվ 1-ին հիվանդանոցի վնասվածքաբանության բաժանմունք: Բժշկական զննումից պարզվել է, որ նրանց առողջական վիճակին սպառնող վտանգ չկա: Նրանք հարբած են եղել, ծեծից նրանց մարմինների վրա մի քանի կապտուկներից ու քերծվածքներից բացի ոչինչ չի եղել: Անհետաձգելի կենսական կարեւոր բուժօգնության կարիք չեն ունեցել: Ըստ Ռուբեն Խաչատրյանի, թիվ 1 հիվանդանոցից նրանց տեղափոխել են ռուսական կայազորի զինվորական հոսպիտալ, որտեղ մեզ չհաջողվեց մուտք գործել, քանի որ կար զինվորական խստագույն հրաման` ոչ մեկին ներս չթողնել: Չնայած այդ հրամանին, «Շանթի» լուրերի բաժնի աշխատակիցները կոտրեց զինվորական պատնեշը եւ դեպքի նույն օրվա երեկոյան, ժամը 20-ին եղավ հոսպիտալում, որտեղ հոսպիտալի գլխավոր բժշկի հետ ունեցած հարցազրույցից պարզվեց, որ նրանք արդեն հոսպիտալում չէին, «նրանց տեղափոխել են, իսկ թե ուր` չեմ կարող ասել»,-ավելացրեց բժիշկը: Իսկ հոսպիտալում ինչ՞ գործ ուներ պահակախումբը, եթե զինվորները այնտեղ չէին: Համենայն դեպս զինվորներին ամսի 14-ին չեն հարցաքննել, որովհետեւ նրանք ի վիճակի չեն եղել որեւէ բան բացատրելու կամ խոսելու: Նրանց հարցաքննությունը սկսվել է ապրիլի 15-ին իսկ թե ինչ են պատմել Պոպովն ու Կամենեւը առայժմ հայտնի է միայն իրավապահ մարմիններին:
Քրեական գործ
Ապրիլի 14-ին ժամը 16:20-ին Շիրակի մարզային ՆԳ վարչություն ստացված ահազանգից 3 րոպե անց դեպքի վայրում են եղել վարչության Գյումրիի ՆԳ բաժնի 4-րդ բաժանմունքների օպերատիվ խմբերը, բաժանմունքների ղեկավարները, միլիցիայի փորձագետները: Դեպքի վայր են մեկնել նաեւ կայազորի զինվորական դատախազության ներկայացուցիչները: Կատարվել է դեպքի վայրի տեղազննություն, իրեղեն ապացույցներ են հայտնաբերվել: Հարուցվել է քրեական գործ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 99-րդ հոդվածի 2-րդ եւ 6-րդ կետերով (դիտավորյալ սպանություն ծանրացուցիչ հանգամանքներում խուլիգանական դրդումներով, 6-րդ մասով` շատերի կյանքի համար վտանգ սպառնացող): 99 հոդվածի այդ 2 կետերով նախատեսվում է 8-ից 15 տարի ազատազրկում, կամ պատիժ` առավելագույն չափը` մահապատիժ: ՀՀ զինվորական դատախազի որոշմամբ, քրեական գործի նախաքննություն կատարելու համար ստեղծվել է քննչական խումբ, որում ընդգրկվել են կայազորի զին. դատախազության օպերատիվ աշխատակիցները, ինչպես նաեւ ՌԴ սահմանապահ զորքերի զինվորական դատախազության քննիչներ: Ապրիլի 14-ին Գյումրի էին ժամանել ՀՀ զինվորական դատախազ Գ.Ջահանգիրյանը, ինչպես նաեւ բարձրաստիճան մի շարք զինվորականներ, որոնց մասնակցությամբ այդ օրը խորհրդակցություն է գումարվել: Ապրիլի 15-ին Հայաստանում տեղակայված ռուսական սահմանապահ զորքի հրամանատար գեներալ մայոր Օլեգ Պոտեխինը, որը Երեւանից Գյումրի էր ժամանել 14-ի երեկոյան, դեպքին տեղում ծանոթանալու համար, համաձայնեց հարցազրույց տալ «Շանթի» լուրերին: Ինչպես նշեց գեներալ-մայորը, այդ օրը զորամասում Պոպովը եւ Կամենեւը տիրանալով հրազենին, ուզեցել են դուրս գալ սահմանապահ ջոկատի տարածքից: Այդ ժամանակ նրանց բռնելու փորձ էր արել պահակախմբի պետը, որի ուղղությամբ հրազենային կրակ է բացվել: Ըստ Օլեգ Պոտեխինի, երջանիկ պատահականությամբ պահակախմբի պետը կենդանի է մնացել: Փախստական զինվորներին զորամասի տարածքում կանգնեցնելու փորձ է արել նաեւ զորամասում պայմանագրով ծառայողներիվ մեկը, որի ուղղությամբ նույնպես կրակ է բացվել:
Գեներալ-մայորի պատմածը շատ հակիրճ էր, քանի որ ինչպես մեկնաբանեց`գործը նախաքննության ընթացքում է:
Ինչ է եղել հանցագործության դրդապատճառը, առայժմ այդ հարցին ոչ ոք չի կարող պատասխանել: Համենայնդեպս, Գյումրիի կայազորի զինվորական դատախազը ժխտեց թշնամանքի կանխավարկածը: «Բացառվում է ռուսական զինծառայողների եւ Գյումրիի ազգաբնակչության միջեւ որեւէ լարվածություն: Այդ մասին նույնիսկ ոչ մի խոսք լինել չի կարող»: Եւ, ինչպես Հայաստանում տեղակայված ռուսական սահմանապահ զորքերի հրամանատարը, այնպես էլ Գյումրիի կայազորի զինվորական դատախազ Գեւորգ Համբարձումյանը ձեռնպահ են մնում առայժմ գործին վերաբերող մանրամասներ հայտնելուց եւ «կա մի հանգամանք, որը կոչվում է քրեական գործի նախաքննության, ես ամեն ինչ չէ, որ կարող եմ ձեզ այս պահին հայտնել (15.04.99թ)»:
