Ամեն ինչ ուղեղի աշխատանքի մասին

Մարդու գլխուղեղ (լատ.՝ cerebrum, հին հունարեն՝ ἐγκέφαλος), մարդու կենտրոնական նյարդային համակարգի օրգան։ Տեղադրված է գանգի խոռոչում, նրա զանգվածը տատանվում է 1300-1400 գ սահմաններում։ Առանձին դեպքերում այն կարող է ունենալ 1100-2000 գ զանգված։

Նյարդային համակարգի օգնությամբ ուղեղը վերահսկում է մեր օրգանիզմի մի շարք ֆունկցիաներ: Հատկապես, երբ հատում ենք 30-ի սահմանագիծը, ամեն օր մեր օրգանիզմում մեռնում է մոտ 1000 նեյրոն, ինչն աստիճանաբար հանգեցնում է ուղեղի դանդաղ մահվան. տուժում է մանավանդ մեր հիշողությունը:

Պետք է նշել, որ ուղեղի աշխատանքը կախված չէ նրա չափերից: Ալբերտ Էյնշտեյնի ուղեղը կշռում էր հասուն տղամարդու ուղեղի միջին քաշից 170գ թեթև, բայց դա չէր խանգարում, որ նա իր ուղեղն ավելի արդյունավետ օգտագործի, քան մեզնից շատերը:

Միջինն ուղեղը կշռում է մոտ 1,4 կգ, ինչը կազմում է օրգանիզմի ընդհանուր քաշի մոտ 2%-ը: Սակայն այն օգտագործում է մարդու ստացած էներգիայի 20%-ը միայն:

Ուղեղի սնուցման հիմնական տարրերը գլյուկոզան և թթվածինն են: Յուրաքանչյուր 100մլլ արյանը պետք է բաժին ընկնի 70-120 մլգ գլյուկոզա, որպեսզի ուղեղը կարողանա նորմալ գործել: Դրա հետ մեկտեղ` ուղեղը նաև ճարպերի կարիք ունի, քանի որ այդ օրգանի 30%-ը կազմված է ճարպից: Այդ իսկ պատճառով մենք օրվա մեր սննդակարգի մեջ պետք է ներառենք չհագեցված ճարպեր, օրինակ`օմեգա-3 և օմեգա-6:

Դրանք ձևավորում և պաշտպանում են ուղեղի բջիջները: Չհագեցված ճարպերով հարուստ ձիթապտղի յուղը, ծովամթերքը և ընկուզեղենը կօգնեն մեզ խուսափել էմոցիոնալ և մտավոր լարվածությունից: Եթե սրանց հետ մեկտեղ՝ մեր սննդակարգը հագեցնենք նաև B, C, E վիտամիններով և ֆոլիաթթվով, շատ ուտենք մրգեր և բանջարեղեն, ապա կշրջանցենք հիշողության կորուստ կոչված անցանկալի երևույթը:
Ուշադրություն պետք է դարձնել այս մթերքների օգտագործման հերթականությանը. ուղեղի ճիշտ սնուցման համար պետք սկսել սպիտակուցներից և ավարտել ածխաջրերով:

Սակայն միայն սնունդով չենք կարող ապահովել ուղեղի անխափան աշխատանքը: Պետք է կատարել ուղեղի ակտիվությունն ապահովող վարժություններ` գիրք կարդալ, սովորել նոր լեզուներ և առարկաներ, լուծել դասական և ճապոնական խաչբառեր:

Չպետք է մոռանանք նաև ֆիզիկական ակտիվության մասին, որոնք ուղղակիորեն ազդում են նեյրոնային կապերի վրա: Բացի դրանից, ֆիզիկական վարժությունները մեր ուղեղին մատակարարում են թթվածին, ինչն էլ նվազեցնում է հիշողության կորստի բերող, ինչպես նաև սիրտ-անոթային հիվանդությունների և շաքարախտի հավանականությունը:

Մեկ օրում մարդու ուղեղն ավելի շատ էլեկտրական իմպուլս է հղում, քան աշխարհի բոլոր հեռախոսային համակարգերը: 2014-ին աշխարհի բոլոր համակարգիչներն իրենց արտադրողականությամբ հավասարվեցին մեկ մարդկային ուղեղի: Իսկ 2015-ին աշխարհի հզորությամբ 4-րդ համակարգիչը 40 րոպեում վերարտադրել է մարդկային ուղեղի ակտիվության միայն 1 վայրկյանը:

Ուղեղի 2 կիսագունդը միաժամանակ է գործում: Ձախ կիսագունդը պատասխանատու է վերլուծական և մաթեմատիկական ունակությունների համար, աջը` մտավոր, ստեղծագործական, վիզուալ ունակությունների: Աջ կիսագունդն ապահովում է մարմնի ձախ մասի աշխատանքը, ձախը` աջ մասի:

Ուղեղի հիշողությունն այնքան բայթ է տեղավորում, որն արտահայտվում է 8432 զրո ունեցող թվով: Գիտնականների մոտավոր գնահատմամբ, դա կազմում է մոտ 1000 տերաբայթ: Համեմատության համար` Բրիտանիայի Ազգային արխիվը, որտեղ պահվում է վերջին 9 դարի պատմությունը, գրավում է ընդամենը 70 տերաբայթ:

Մեր ուղեղում 100.000 կիլոմետր արյունատար անոթ կա: Ուղեղը նաև բաղկացած է 100 մլրդ նեյրոնից` նույնքան է աստղերի քանակը մեր գալակտիկայում: Ուղեղում ավելի քան 100 տրիլիոն նեյրոնային կապ (սինապս) կա: Ուղեղում նոր նեյրոնային կապեր են առաջանում ամեն անգամ, երբ տեղի է ունենում հիշելու գործընթաց: Այսինքն, երբ մարդն ինչ-որ նոր բան է ուսումնասիրում, ուղեղի կառուցվածքը փոխվում է:

Ուղեղի չափն ու քաշը չեն ազդում մարդու մտավոր կարողությունների վրա: Օրինակ, Էյնշտեյնի ուղեղը կշռում էր 1 կգ 230 գ, ինչը պակաս է մարդու ուղեղի միջին քաշից, որը կազմում է 1 կգ 400 գ:ծ

Տղամարդու ուղեղը 10 տոկոսով մեծ է կնոջ ուղեղից, սակայն, կնոջ գլխուղեղում նյարդային բջիջներն ու կապերն ավելի շատ են, ինչն ապահովում է ավելի մեծ արդյունավետություն և արագություն: Միջին կինն ավելի զգացմունքային է վերամշակում տեղեկատվությունը, գործի դնելով աջ կիսագունդը, իսկ տղամարդը` ուղեղի ձախ` «տրամաբանական» մասը:

Արթնանալուց ուղեղը 23 Վատտ էլեկտրական դաշտ է ստեղծում, ինչը բավարար է 1 լամպ միացնելու համար: Գիշերն ուղեղը չի դադարեցնում աշխատանքը քնած ժամանակ, հակառակն, ավելի ակտիվ է մշակում ստացվող տեղեկատվությունը: Գիտնականների համար դեռևս պարզ չէ, թե ինչ է կատարվում ուղեղի հետ քնած ժամանակ: Ըստ տեսություններից մեկի, քնած ժամանակ տեղեկատվությունը մշակվում, ըստ այլ տեսության` զրոյանում է: Եվս մեկ հետաքրքիր փաստ` ուղեղը ցավ չի զգում, քանի որ ուղեղում չկան ցավի ռեցեպտորներ: Երբ «ցավում է գլուխը», ցավում է ոչ թե ուղեղը, այլ հարող հյուսվածքները:

Տարիքի հետ ուղեղի զարգացումը չի դադարում: Սակայն աշխատունակությունը պահպանելու համար հարկավոր է այն մշտապես մարզել մտավոր ծանրաբեռնվածության միջոցով:

Ուղեղի առողջությունն ապահովող մթերքներ

• Կանաչ թեյ` հարուստ է օրգանիզմին էներգիա մատակարարող ուղեղի գերհոգնածությունը և վերջինիս խանգարումները կանխող և հիշողությունը լավացնող բաղադրիչներով:

• Ավոկադո- շատ օգտակար է արյան շրջանառությունը բարելավելու համար, ինչն էլ իր հերթին` նպաստում է ուղեղի նորմալ կենսագործունեությանը:
• Յոգուրտ- հարուստ է նյարդային համակարգի վրա բարերար ազդեցություն թողնող կալցիումով: Բացի դրանից, պարունակում է բավարար քանակությամբ տիրոզին, ինչն ուղեղի աշխատանքը խթանող դոպամինի և նորադրենալինի աղբյուր է:
• Ելակ- նպաստում է ուղեղի ներքին կապերի կարգավորմանը և նվազեցնում է կենտրոնական նյարդային համակարգի վրա ազդող բացասական էֆեկտների ներգործությունը:
• Ձու- կանխում է ուղեղի ծերացումը, քանի որ հարուստ է 2 գլխավոր բնական հակաօքսիդանտներով`լյուտեինով և զեաքսմանտինով: Բացի դրանից, ձուն սպիտակուցների գերազանց աղբյուր է:

• Բրոկկոլի- K վիտամինով հարուստ լինելու պատճառով բարելավում է ուղեղի կոգնիտիվային ֆունկցիաները:
• Կանաչեղեն, սպանախ- խթանում է ուղեղի ընկալունակությունը և օրգանիզմի շարժողական ակտիվությունը, կանխում է ուղեղի ծերացումը:
• Մոշ- կանխում է դեգեներատիվ հիվանդությունների զարգացումը և իր մեջ պարունակվող տարբեր սնուցող բաղադրիչների հաշվին օգնում է խուսափել ուղեղի թթվայնացումից:
• Ծովամթերք- պարունակում է ճարպաթթուներ և օմեգա-3` նպաստելով ուղեղի վերարտադրողականության ֆունկցիայի բարելավմանը:

Պայքար հիշողության վատացման դեմ
Մի շարք մթերքների օգնությամբ մենք կարող ենք կանխել այնքան սարսափելի հիշողության կորուստը: Այսպիսով, եթե մենք մեր սննդակարգ ընդգրկենք ներքոբերյալ մթերքները, կխուսափենք հիշողության կորստի հետ կապված անցանկալի հետևանքներից:

• Օմեգա-3 թթուներ- սրանք, այսպես կոչված, օգտակար ճարպեր են, որոնք տարբերվում են տրանսճարպերից և հագեցված ճարպերից: Օգնում են պայքարել արյան մեջ խոլեստերինի մակարդակի բարձրացման և բորբոքումների դեմ:
  Օմեգա-3-ով հարուստ են ընկույզը և ընկույզի ձեթը, կտավատի յուղը և սերմերը, ձկնեղենից` սկումբրիան, ծովատառեխը (селедка), թունան (тунец) և սաղմոնը (лосось):

• Ֆոլիաթթու և B, հատկապես` B12 և B6 վիտամիններ-այս էլեմենտները պաշտպանում են նեյրոնները` օրգանիզմից հեռացնելով նյարդային համակարգը քայքայող հոմոցեստեին կոչվող թունավոր ամինաթթուն: Բացի դրանից, B վիտամինը նպաստում է արյան կարմիր գնդիկների ձևավորմանը, որոնք էլ ուղեղին մատակարարում են թթվածին:
  Այսպիսով`B վիտամին են պարունակում սև լոբին և ընդեղենի այլ տեսակները, սոյան, ցիտրուսայինները, սեխը, սպանախը, կանաչեղենը, բրոկկոլին, մորին և ծնեբեկը (спаржа):

Ուղեղը՝ ինչպես մկանները ժամանակ առ ժամանակ պետք է մարզել

1. Նոր շրջապատ

Գնացեք այնպիսի մի վայր, որտեղ երբեք չեք եղել: Դա կարող է լինել այգի կամ որևէ  խանութ և այլն:

2. Նոր հոտեր

Գնեք եթերային յուղերով շշեր: Ամեն առավոտ, երբ նոր եք արթնանում շնչեք որևէ նոր հոտ՝ դա կօգնի «արթացնել ուղեղը»:

3. Փակեք աչքերը

Երեկոյան մի միացրեք սենյակի լույսերը: Շրջեք բնակարանով ըստ հիշողության: Այս վարժությունը կօգնի բարելավել հիշողությունն ու կենտրոնացումը: Նաև կարելի է ցնցուղ ընդունել փակ աչքերով: Քանի, որ դուք ոչինչ չեք տեսնում՝ միանգամից ակտիվանում են այլ զգայարաններ:

4. Աշխատանքային ձեռքի փոփոխություն

Մաքրեք ատամները ոչ աշխատանքային ձեռքով, այլ նրանով, որը առավել քիչ եք օգտագործում՝ եթե աջլիկ եք, ապա ձախով, եթե ձախլիկ եք, ապա աջով: