Բնության պահպանության խնդիրներն են՝ապահովել մարդկանց ապրելու և կենսագործունեության համար պիտանի բնական միջավայր, պահպանել բնական գենոֆոնդը, նպաստել կենդանական ու բուսական աշխարհների հարստությունների վերարտադրմանը:
Մեր օրերում մարդկության ինքնաոչնչացման վտանգ, «բնապահպանական և բնօգտագործման հիմնախնդիր» հասկացությունները դարձել են համայն մարդկությանը հուզող հարցեր։
Հայաստանում մեծ աղմուկ է բարձրացրել:
Երբ եւ ինչպես սկսվեց խոսվել Ամուլսարում ոսկու պաշարների եւ դրանց շահագործման մասին, ինչպես ոսկու պաշարների որոնողական աշխատանքներից բանը հասավ հանքի կառուցմանն ու այդպես էլ մինչ այժմ չշահագործվեց: 2005թ-ին Հայաստանում գրանցվում է «Գեոթիմ» ՓԲԸ-ն, որն ավելի ուշ վերանվանվում է «Լիդիան Արմենիա»: Զուգահեռաբար Մեծ Բրիտանիայի Ջերսիի օֆշորային գոտում ստեղծվում է «Լիդիան ինթերնեյշնլ» ընկերությունը, որը հետագայում դառնում է Ամուլսարի հանքի շահագործման թույլտվությունն ունեցող «Գեոթիմ» ընկերության 100 տոկոս բաժնետերը:
Բնապահպաններն ու մասնագետները նշում են.
Նատրիումի ցիանիդը (NaCN) չափազանց ուժեղ և արագ գործող թունավոր նյութ է, որը մարդու օրգանիզմ ներթափանցելու դեպքում 2-4 ժամվա ընթացքում առաջացնում է տանջալից մահ: Չափահաս մարդու համար մահացու է ցիանիդի ընդամենը 0,3 գրամ չափաքանակը: Թոքերի մեջ շնչառական ճանապարհով անցնելու դեպքում առաջացնում է գրեթե վայրկենական մահ՝ մեկ րոպեի ընթացքում:
Օֆշորային գոտում գրանցված Lydian International Limited ընկերությանը պատկանող « Գեոթիմ » ՓԲԸ-ն հենց այս խիստ թունավոր նյութի օգնությամբ է նախատեսում իրականացնել ոսկու կորզումը, ամբողջ Վայոց ձորի մարզը սնուցող Արփա գետից ընդամենը 1 կմ հեռավորության վրա, իսկ մոտակա բնակավայրեր Գնդեվազ գյուղից` 1,2 կմ և Ջերմուկ առողջարանային քաղաքից 7,6 կմ հեռավորությունների վրա: Նշենք, որ տարեկան օգտագործվելու է 2000 տոննա նատրիումի ցիանիդ և 1000 տոննա աղաթթու (HCl), իսկ հանքավայրի շահագործման ինը տարիների ընթացքում՝ 18 000 տոննա ցիանիդ, կամ 60 մլրդ մահացու չափաքանակ:
Երկրաբանական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Շահեն Խաչատրյանն ասում է. Հայաստանի տարածքում ռադիոակտիվ տարրերի որոնողահետախուզական աշխատանքներն իրականացվել են ՀԽՍՀ Մինիստրների Սովետի երկրաբանական վարչության և ԽՍՀՄ МИНГЕО – ի երկու մասնագիտացված՝ «Գրոմովյան» (1948 թ-ից) և «Կոլցովյան» (1965 – 1975 թթ) արշավախմբերի կողմից: Հետզոտություներն ու դրանց արդյունքները հույժ գաղտնի են եղել. բոլոր երկրաբանական առաջնային փաստագրական նյութերը տեղափոխվել են և պահվել են Հյուսիսային Կովկասի Կենտրոնական արշավախմբի երկրաբանական արխիվում (ք. Էսենտուկի): ՀՀ երկրաբանական արխիվներում կարելի է գտնել եզակի հաշվետություններ: Դրանցից մեկում ամփոփված են ՀՀ Վայոց Ձորի մարզի Ամուլսարի շրջանում 1952-54 թթ. ընթացքում «Գրոմովյան» արշավախմբի կողմից իրականացված որոնողահետախուզական աշխատանքների արդյունքները, որտեղ ցավոք սրտի լեռնային փորվածքների գտնվելու վայրի վերաբերյալ տեղեկատվություն չի հաղորդվում:
Հոկտեմբերի 1-ին, Հայկական բնապահպանական ճակատ քաղաքացիական նախաձեռնության անդամ Աննա Շահնազարյանը Բրյուսելում Եվրախորհրդարանի մի խումբ պատգամավորների ներկայացրել է Ամուլսարի խնդիրը, մասնավորապես՝ ծրագրի թույլատրումը նախկին կառավարության և դրա իրականացման ապահովման փորձերը ներկայիս կառավարության կողմից՝ հակառակ տեղի բնակիչների և Հայաստանի բնակչության լայն զանգվածների կամքի, և չնայած մարդու իրավունքների խախտումների լայն շրջանակի, այդ թվում՝ բնական միջավայրի վրա ազդող որոշումների կայացմանը մասնակցելու, առողջ ու բարեկեցիկ միջավայրում ապրելու, մաքուր ջրի, տնտեսական գործունեությամբ զբաղվելու իրավունքների խախտումները: Ներկայացվել են նաև վերջին զարգացումները՝ կապված Լիդիանի ներկայացրած ՇՄԱԳ փաստաթղթերի միջազգային ուսումնասիրության հետ՝ ԷԼԱՐԴ-ԹիԱրՍի ընկերությունների զեկույցի հիմնական արդյունքները:
Եվրախորհրդարանի ներկայացուցիչների ուշադրությանն է ներկայացվել այն, որ Եվրամիության անդամ-պետությունների պետական մասնաբաժին ունեցող զարգացման բանկը՝ Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկը, այսպիսի մեծ դիմադրության արժանացած ծրագրի խոշոր ֆինանսավորողների թվում է և, ըստ այդմ, նաև կիսում է պատասխանատվությունը Հայաստանի օրենսդրության խախտումներով հաստատված այս ծրագրին նման աջակցություն տրամադրելու հարցում:
Ներկայացվել է նաև ներդրումային արբիտրաժների խնդիրը, մասնավորապես Ամուլսարի դեպքում դրա սպառնալիքը՝ իբրև շանտաժ ժողովրդավարական ալիքով ձևավորված նոր կառավարության հանդեպ:
Հանդիպումը կայացել է «Make ICT Fair» ծրագրի շրջանակում. այս համաեվրոպական ծրագրի նպատակն է բարելավել տեղեկատվական տեխնոլոգիաների գործիքների (օրինակ՝ բջջային հեռախոսների ու համակարգիչների) արտադրության շղթայում ներգրավված և դրանից ազդեցություն կրող աշխատավորների ու համայնքների կյանքը: Արտադրության այս շղթայում «մարդու իրավունքներն ու աշխատավորների իրավունքները խախտվում են ամեն օր, իսկ շատ երկրներում սա նաև խիստ բացասական ազդեցություն է ունենում բնական միջավայրի վրա»,- ասել է Ավստրիայի պատգամավոր Մոնիկա Վանան: «Make ICT Fair» նախաձեռնությունը թիախում է ԵՄ քաղաքացիներին, պետական գնումների գործակալություններին, զարգացման բանկերին, պաշտոնյաներին և ընկերություններին, որպեսզի վերջիններս ՏՏ ոլորտում իրենց գնումները համապատասխանեցնեն ավելի արդար քաղաքականությունների:
Ամերիկահայ հայտնի երաժիշտ, «System of a Down» խմբի մեներգիչ Սերժ Թանկյանը SHANTNEWS.am-ի հետ զրույցում անդրադարձել է Ամուլսարի հանքավայրի շուրջ ստեղծված իրավիճակին:
Ես հանքեր չեմ սիրում, բնապահպանական տեսակետով դրանք չեն կարող օգտակար լինել մեր շրջակայքին: Սա ոչ միայն բնապահպանական, այլև իրավական հարց է Հայաստանի համար: Սա բարդ դեպք է, և պետք է շիտակ լուծումներ գտնվեն և 2 կողմից լուծումներ գտնվեն»:
Թանկյանի համոզմամբ` Հայաստանում շահագործվող բոլոր հանքերը պետք է ենթարկվեն խիստ փորձաքննության:
Ի դեպ՝ Լիդիան Արմենիա» ՓԲԸ-ի կողմից Ամուլսարի ոսկեբեր քվարցիտների հանքավայրի շահագործման համար ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարության ջրային ռեսուրսների կառավարման գործակալությունը ջրօգտագործման թույլտվության (ՋԹ) նախագիծ է մշակում:
Կբա՞ցվի արդյոք Ամուլսարի հանքը ՝ «Պանոռայի արկղի» հարցը Հայաստանում շարունակում է ակտուալ մնալ:
Հեղինակ՝ Էմմա Կարապետյան